amerikali
Üye
Öfke aşılması ve yaşanması sıkıntı, gelince insanın gözünü kör eden, her şeyi unutturan; kimi vakit saman alevi üzere sönen, kimi vakit dinmek bilmeyen, hem epeyce faydalı ve olması gereken bir duyguyken hem fazlaca ziyanlı ve yıkıcı olabilen karmaşık bir histir. Bu yazımda olabildiğince sizi sıkmadan müşahedelerim, deneyimlerim ve ayrıntılarım ışığında öfkenin temelini, ortaya çıkışını ve geçmişle irtibatını anlatmaya çalışacağım.
Geçmişi düşünmek, yargılamak, kıymetlendirmek, yaşananları süzgeçten geçirmek sıkıntı sıkıntıdır zira geçmiştir ve değiştirme imkânımız yoktur fakat genelde beşerler var olanı kabul etmez ve değiştirme uğraşına girerler. Geçmişin keşkeleri ve geleceğin belirsizliğinin ortasına sıkışıp kalmak en çıkmaz sokaktan dahi çıkmaz sokaktır. Geçmiş, pişmanlıklar, hayal kırıklıkları, karmaşa, fedakarlıklar, hassasiyetler, kızgınlıklar, kırgınlıklar, çatışmalar, arbedeler ve kaos… Okurken bile insanın bir iç çekesi geliyor değil mi? Geçmiş, yaşadıklarımızla yahut yaşamadıklarımızla, yaptıklarımız yahut yapmadıklarımızla, başardıklarımız yahut kaybettiklerimizle, sevdiklerimizle yahut sevmediklerimizle, uygunuyla yahut kötüsüyle birlikte şekillenmiş bugünümüzü oluşturan ömrümüzün değiştiremediğimiz bir kısmıdır. Bugün olduğunuz kişiyi meydana getirmiş olan geçmişi düşünmek, geçmişte olan anılarınızı, kendinizi, sevdiklerinizi, tecrübelerinizi hatırlayıp yad etmek, geçmiş anılarını gerek birileri ile gerek toplumsal hesaplarında paylaşmak insanların birçoklarında gözlenen bir tavırdır. Geçmişi düşünmek çok mümkün olağan bir durumken insanı huzursuz etmeyip tersine keyiflendirebilecek bir şeyken; geçmişe takılı kalmak, yaşantıları değiştiremiyor olmanın hüznüne boğulmak, hatta değiştiremiyor olmanın verdiği çaresizliğin, ümitsizliğin birden fazla vakit öfke olarak çıkması, hayatın akışını bozan; bugün olduğunuz kendinizi, vakti, yeri kaçırmaya sebep olan, geçmişten çıkamamaya niye olan, geleceği sağlıklı temeller üzerine kurmayı engelleyen bir davranıştır. Daima duyarız yastığa başına koyduğunda rahat olmalı insan diye; vicdanen rahat sıkıntılar var ise o gece rahat bir uyku çekilir lakin bir de pişmanlıklar, kederler, hayal kırıklıkları, keşkeler var ise bu biçimde geceler haram olur. Şöyle mi yapsaydım, şunu mu deseydim, o bana bunu nasıl yapar, hangi cüretle bana bunu yaptı üzere çeşitli niyetler zihinde belirince ve birikince geçmişi değiştirememenin verdiği ümitsizlik ve çaresizlik ile bir arada öfke hissinin çıkması kaçınılmaz bir son olur. Gelin biraz öfke nedir, nasıl ortaya çıkar inceleyelim; Öfke, kişinin haz alma hissini engelleyen her türlü durum, olay ya da şahsa karşı geliştirdiği bir histir diyebiliriz ama bu tarifin tersine öfke insanları koruyan, hayatta kalmamızı sağlayan ziyadesiyle fonksiyonel ve gerekli bir histir hem de. Nasıl oluyor da birebir olguya dair yapılan iki tarif birbirinin bu kadar zıttı olabiliyor? Bu tariflerin doğrultusunda öfkeyi kendi ortasında fonksiyonel öfke ve fonksiyonel olmayan öfke biçiminde ikiye ayırabiliriz. Fonksiyonel olan öfke hayatta kalmamızı, sonlarımızı müdafaamızı, hürmet görmemizi, kendimizi ve ailemizi ve sevdiklerimizi müdafaamızı sağlar. Bizi rahatsız eden bir durum karşısında öfkelenip hakkımızı aramak, tahminen de uğradığımız bir haksızlık karşında kendimizi savunabilmek ve sonlarımızı koruyabilmek değerli sıkıntılardır. Fonksiyonel olan öfke bizi korur, ziyan görmemizi maniler, hayatta kalmamızı sağlar hatta kendimize hürmet duymamızı dolasıyla insanlardan da hürmet görmemizi sağlar ama fonksiyonel olmayan öfke genelde hissettiğimiz öbür hislerin üzerini örten, gerçek bir öfke değildir. Pekala bu derece sağlıklı olan bir his nasıl oluyor da neredeyse tüm ömrümüzü bağlantılarımızı alt üst ediyor?
İfade edilemeyen içe atılan hisler yersiz, vakitsiz öfke patlamalarına niye olabilir.
Kırgınlık olmasın, sorun çıkmasın, kimseyi üzmeyeyim, etrafımdaki insanları kaybetmeyeyim diye yaşanan şeyleri kişinin söz etmemesi ve iç dünyasının derinliklerine gömmesi daha büyük problemlerin yaşanmasına, şiddetli öfke patlamalarına yol açabilir. Öteki bir yandan öfkenin temeline baktığımızda gerilim, dehşet, hayal kırıklığı, çaresizlik üzere hisler; güçsüz hissedilen, gerilime girilen, ruhsal olarak zorlanılan durumlar, öfke hissine niye olabilir. İstediğine ulaşamama, engellenme, beklentilerinin karşılanmaması, yetersizlik duygusu, yalnızlık, itilmişlik üzere birtakım haksızlıklara yahut saygısızlıklara maruz kalma, hakikat anlaşılamadığını hissetme üzere durumlar öfkeyi ortaya çıkaran başka durumlardır. Örneğin kişi zihninde geçmişin pişmanlıklarıyla ya da insanlara gösterdiği çok fedakarlıkları ve bu fedakarlıkların karşılık bulmayışını, her şeyi onun düşündüğünü, tüm yükün onda olduğu, insanları kırmamak için verdiği sınırsız uğraşı fakat insanların onu zerre düşünmeden yakıp yıktığını düşünüp duruyor, günleri mahvolmuş, baş düşünmekten kazan üzere olmuş o sırada istediği kıyafetini dolapta bulamıyor, dolapta birfazlaca kıyafet var lakin istediğini bulamayınca şalterler bu biçimde atıyor. Gözünün gördüğüne bağırıyor, hudut küpüne dönüşmüş. Ben o kıyafeti giyecektim nasıl olur da kirli, beni hiç mi düşünmüyorsunuz, hiç mi kestirim edemiyorsunuz ne giyeceğimi, giymek istediğim kıyafetin hiç mi bir değeri yok üzere isyanlar çıkar. Bu kıyafet olayına baktığımızda görüyoruz ki kişinin ortasında biriken hayal kırıklıkları, ıstırap, pişmanlık ufak bir kıvılcım ile (sadece bir kıyafet sıkıntısı ile) şiddetli bir öfke olarak ortaya çıkabiliyor. O denli bir öfke çıkıyor ki ortalık kırılıyor dökülüyor, kişi etrafındakilerle daima bir gerginlik ve çatışma içine girebiliyor. Yalnızca kıyafet üzerinden gittik ancak sınırsız örnek verebiliriz ve bu örnekler her kişinin kendi ömrüne özeldir ve o kişinin özelinde örnekler verilebilir zira her insanın, kederi, kırgınlığı, kızgınlığı, tecrübeleri kendine özeldir. Istırap, hayal kırıklığı, pişmanlık yükü ağır duygulardandır, bu hisleri deneyimlemek zordur ve genelde diğer bir his ile üzeri kapatılır ve sıklıkla bu hislerin üzerini kapatan öfke olur. Zira öfkesiyle hudut küpüne dönmüş bireydeki üzüntüyü kolay kolay kimse fark edemez, öfkenin dozu arttıkça kimse o şahsa neyin var diye sormaya cüret edemez. Bu öfkeli hal bununla birlikte dışardan da gözükür bakışlar dikleşir ve gözler daralır; dudaklar birbirine bastırılır, beden ısısı ve kalp atışı artar; beden duruşu kabarmış bir hal alır. Bu niçinle öfke, önüne geçilmesi son derece sıkıntı olan bir his birikimi ya da his patlaması biçiminde karşımıza çıkmaktadır. İşte bu noktada fonksiyonel olmayan öfkenin içerdiği his birikiminin temeli enkaz biçimdedir. Psikoterapi seanslarında öfke ile ilgili konuştukça aslında sıkıntının öfke olmadığı temelde hissettiği o hislerin öfke olarak dışa vurulduğunu görürüz.
Öfke o denli bir histir ki bir yandan “öfkesiz bir kimlik yok olmuş bir kimliktir” başka bir yandan öfke insanın ömrünü zehir eden bir histir. Bu karmaşık hissin ziyanlı kısımlarından kurtulup sağlıklı olan öfkeyi deneyimlemek kişinin hayatındaki birden fazla tıkanıklığı açacaktır ve nefes almasını saplayacaktır; dalgalanıp da bir türlü durulamayan hayatına tahminen de dinginlik ve huzur getirmesini sağlayacaktır…
Geçmişi düşünmek, yargılamak, kıymetlendirmek, yaşananları süzgeçten geçirmek sıkıntı sıkıntıdır zira geçmiştir ve değiştirme imkânımız yoktur fakat genelde beşerler var olanı kabul etmez ve değiştirme uğraşına girerler. Geçmişin keşkeleri ve geleceğin belirsizliğinin ortasına sıkışıp kalmak en çıkmaz sokaktan dahi çıkmaz sokaktır. Geçmiş, pişmanlıklar, hayal kırıklıkları, karmaşa, fedakarlıklar, hassasiyetler, kızgınlıklar, kırgınlıklar, çatışmalar, arbedeler ve kaos… Okurken bile insanın bir iç çekesi geliyor değil mi? Geçmiş, yaşadıklarımızla yahut yaşamadıklarımızla, yaptıklarımız yahut yapmadıklarımızla, başardıklarımız yahut kaybettiklerimizle, sevdiklerimizle yahut sevmediklerimizle, uygunuyla yahut kötüsüyle birlikte şekillenmiş bugünümüzü oluşturan ömrümüzün değiştiremediğimiz bir kısmıdır. Bugün olduğunuz kişiyi meydana getirmiş olan geçmişi düşünmek, geçmişte olan anılarınızı, kendinizi, sevdiklerinizi, tecrübelerinizi hatırlayıp yad etmek, geçmiş anılarını gerek birileri ile gerek toplumsal hesaplarında paylaşmak insanların birçoklarında gözlenen bir tavırdır. Geçmişi düşünmek çok mümkün olağan bir durumken insanı huzursuz etmeyip tersine keyiflendirebilecek bir şeyken; geçmişe takılı kalmak, yaşantıları değiştiremiyor olmanın hüznüne boğulmak, hatta değiştiremiyor olmanın verdiği çaresizliğin, ümitsizliğin birden fazla vakit öfke olarak çıkması, hayatın akışını bozan; bugün olduğunuz kendinizi, vakti, yeri kaçırmaya sebep olan, geçmişten çıkamamaya niye olan, geleceği sağlıklı temeller üzerine kurmayı engelleyen bir davranıştır. Daima duyarız yastığa başına koyduğunda rahat olmalı insan diye; vicdanen rahat sıkıntılar var ise o gece rahat bir uyku çekilir lakin bir de pişmanlıklar, kederler, hayal kırıklıkları, keşkeler var ise bu biçimde geceler haram olur. Şöyle mi yapsaydım, şunu mu deseydim, o bana bunu nasıl yapar, hangi cüretle bana bunu yaptı üzere çeşitli niyetler zihinde belirince ve birikince geçmişi değiştirememenin verdiği ümitsizlik ve çaresizlik ile bir arada öfke hissinin çıkması kaçınılmaz bir son olur. Gelin biraz öfke nedir, nasıl ortaya çıkar inceleyelim; Öfke, kişinin haz alma hissini engelleyen her türlü durum, olay ya da şahsa karşı geliştirdiği bir histir diyebiliriz ama bu tarifin tersine öfke insanları koruyan, hayatta kalmamızı sağlayan ziyadesiyle fonksiyonel ve gerekli bir histir hem de. Nasıl oluyor da birebir olguya dair yapılan iki tarif birbirinin bu kadar zıttı olabiliyor? Bu tariflerin doğrultusunda öfkeyi kendi ortasında fonksiyonel öfke ve fonksiyonel olmayan öfke biçiminde ikiye ayırabiliriz. Fonksiyonel olan öfke hayatta kalmamızı, sonlarımızı müdafaamızı, hürmet görmemizi, kendimizi ve ailemizi ve sevdiklerimizi müdafaamızı sağlar. Bizi rahatsız eden bir durum karşısında öfkelenip hakkımızı aramak, tahminen de uğradığımız bir haksızlık karşında kendimizi savunabilmek ve sonlarımızı koruyabilmek değerli sıkıntılardır. Fonksiyonel olan öfke bizi korur, ziyan görmemizi maniler, hayatta kalmamızı sağlar hatta kendimize hürmet duymamızı dolasıyla insanlardan da hürmet görmemizi sağlar ama fonksiyonel olmayan öfke genelde hissettiğimiz öbür hislerin üzerini örten, gerçek bir öfke değildir. Pekala bu derece sağlıklı olan bir his nasıl oluyor da neredeyse tüm ömrümüzü bağlantılarımızı alt üst ediyor?
İfade edilemeyen içe atılan hisler yersiz, vakitsiz öfke patlamalarına niye olabilir.
Kırgınlık olmasın, sorun çıkmasın, kimseyi üzmeyeyim, etrafımdaki insanları kaybetmeyeyim diye yaşanan şeyleri kişinin söz etmemesi ve iç dünyasının derinliklerine gömmesi daha büyük problemlerin yaşanmasına, şiddetli öfke patlamalarına yol açabilir. Öteki bir yandan öfkenin temeline baktığımızda gerilim, dehşet, hayal kırıklığı, çaresizlik üzere hisler; güçsüz hissedilen, gerilime girilen, ruhsal olarak zorlanılan durumlar, öfke hissine niye olabilir. İstediğine ulaşamama, engellenme, beklentilerinin karşılanmaması, yetersizlik duygusu, yalnızlık, itilmişlik üzere birtakım haksızlıklara yahut saygısızlıklara maruz kalma, hakikat anlaşılamadığını hissetme üzere durumlar öfkeyi ortaya çıkaran başka durumlardır. Örneğin kişi zihninde geçmişin pişmanlıklarıyla ya da insanlara gösterdiği çok fedakarlıkları ve bu fedakarlıkların karşılık bulmayışını, her şeyi onun düşündüğünü, tüm yükün onda olduğu, insanları kırmamak için verdiği sınırsız uğraşı fakat insanların onu zerre düşünmeden yakıp yıktığını düşünüp duruyor, günleri mahvolmuş, baş düşünmekten kazan üzere olmuş o sırada istediği kıyafetini dolapta bulamıyor, dolapta birfazlaca kıyafet var lakin istediğini bulamayınca şalterler bu biçimde atıyor. Gözünün gördüğüne bağırıyor, hudut küpüne dönüşmüş. Ben o kıyafeti giyecektim nasıl olur da kirli, beni hiç mi düşünmüyorsunuz, hiç mi kestirim edemiyorsunuz ne giyeceğimi, giymek istediğim kıyafetin hiç mi bir değeri yok üzere isyanlar çıkar. Bu kıyafet olayına baktığımızda görüyoruz ki kişinin ortasında biriken hayal kırıklıkları, ıstırap, pişmanlık ufak bir kıvılcım ile (sadece bir kıyafet sıkıntısı ile) şiddetli bir öfke olarak ortaya çıkabiliyor. O denli bir öfke çıkıyor ki ortalık kırılıyor dökülüyor, kişi etrafındakilerle daima bir gerginlik ve çatışma içine girebiliyor. Yalnızca kıyafet üzerinden gittik ancak sınırsız örnek verebiliriz ve bu örnekler her kişinin kendi ömrüne özeldir ve o kişinin özelinde örnekler verilebilir zira her insanın, kederi, kırgınlığı, kızgınlığı, tecrübeleri kendine özeldir. Istırap, hayal kırıklığı, pişmanlık yükü ağır duygulardandır, bu hisleri deneyimlemek zordur ve genelde diğer bir his ile üzeri kapatılır ve sıklıkla bu hislerin üzerini kapatan öfke olur. Zira öfkesiyle hudut küpüne dönmüş bireydeki üzüntüyü kolay kolay kimse fark edemez, öfkenin dozu arttıkça kimse o şahsa neyin var diye sormaya cüret edemez. Bu öfkeli hal bununla birlikte dışardan da gözükür bakışlar dikleşir ve gözler daralır; dudaklar birbirine bastırılır, beden ısısı ve kalp atışı artar; beden duruşu kabarmış bir hal alır. Bu niçinle öfke, önüne geçilmesi son derece sıkıntı olan bir his birikimi ya da his patlaması biçiminde karşımıza çıkmaktadır. İşte bu noktada fonksiyonel olmayan öfkenin içerdiği his birikiminin temeli enkaz biçimdedir. Psikoterapi seanslarında öfke ile ilgili konuştukça aslında sıkıntının öfke olmadığı temelde hissettiği o hislerin öfke olarak dışa vurulduğunu görürüz.
Öfke o denli bir histir ki bir yandan “öfkesiz bir kimlik yok olmuş bir kimliktir” başka bir yandan öfke insanın ömrünü zehir eden bir histir. Bu karmaşık hissin ziyanlı kısımlarından kurtulup sağlıklı olan öfkeyi deneyimlemek kişinin hayatındaki birden fazla tıkanıklığı açacaktır ve nefes almasını saplayacaktır; dalgalanıp da bir türlü durulamayan hayatına tahminen de dinginlik ve huzur getirmesini sağlayacaktır…