Hastalık Hastası

‘İnsanlara yapılabilecek en büyük yeterlilik onlara akıllarını kullanmayı öğretmektir.’

Moliere


Gerçek ismi; Jean Baptiste Poquelin olan Moliere, 15 Ocak 1622 de Paris’te doğmuş Fransız edebiyatının en büyük güldürü yazarlarındandır. Yapıtlarında toplumun gülünç ve güzel olmayan yanlarını güldürü çeşidinde verdiği yapıtlarla gözler önüne sererken; hem güldürmüş birebir vakitte kapalıdan kapalıya toplumu eğitmeyi hedeflemiştir. ‘Hastalık Hastası’ komedisindeyse Moliere; kuruntu hastalığını yaşayan bireylerin, mesleğini berbata kullanan; paragöz, sahtekâr tabip ve eczacılar tarafınca nasıl sömürüldüğünü ele alırken; menfaate dayalı evliliklere de gönderme yapmıştır.

Le Malade İmaginaire – Hastalık Hastası


Ölümcül hastalığı olduğuna inanan bilgisiz ve çok varlıklı Argan, vücudundaki en ufak belirtileri makûs bir hastalığın habercisi üzere yorumlarken her an vefatla burun buruna olmanın verdiği kaygıyı iliklerine kadar hisseden biridir. Onun bu zaafından beslenen Tabibi Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant, mesleklerini berbata kullanarak Argan’ın parasını sömürmenin en kuvvetli yolunu, onu kötü-ölümcül bir hastalığın eşiğinde olduğuna inandırarak bulmuşlardır. Latince sözler kullanarak Argan’a hayli bilgili görünüp ona tedavi edilmesi gereken biroldukça hastalığının olduğunu söylemişler, verdikleri ilaçlarlaysa da onun vücut ve ruh istikrarını düzgünce bozmuşlardır (Kuşkuculuk Şeması çok telafi- Fırsatçı Mod; beşerler berbattır inancının çok telafisinden biri insanların inancını berbata kullanmaktır). Ölümcül hastalığının kederine düşen Argan ise, bağırsaklarındaki hastalığın iyileşebilmesi için verilen ilaçları kusursuzca kullanarak yeteri kadar lavman yapma sıkıntısına düşmüştür. ( Argan’ın ortasında bulunduğu bu durum; DSM-V’ te ‘Hastalık Telaşı Bozukluğu’ olarak isimlendirilmektedir. Olağan bedensel semptomların dahi berbat bir hastalığın habercisi olarak yorumlayan Argan da, sıhhatle ilgili konularda yüksek seviyede tasaya kapılır. Şema Terapi ise bu durumu daha hayli karamsarlık ve tıbbi dayanıksızlık şemalarıyla açıklamaktadır. Karamsarlık şemasının buradaki tesiri; en berbat hastalığın kendi başına geleceğine dair inanç iken; Tıbbi-Dayanıksızlık Şemasının etkisiyse; korkulan hastalıklarla baş edemeyeceğine dair kuvvetli bir inanç ve çaresizlik hissidir.)

Toinette, konutun güzel kalpli hizmetçisi ve pek zeki bir bayandır. Argan’ın gereğince hasta olmadığını, ikinci eşinin Argan’ın parası için onunla birlikte olduğunu, onu hoş tatlı sözlerle kandırdığını bilen, mizahi istikameti güçlü sivri lisanlı biridir. Onun bahadır kelamları ise Argan tarafınca daima hakarete uğramasına niye olsa da Argan’ı ortasında bulunduğu durumdan kurtarabilmenin dermanını arıyordur. Ayrıyeten Argan’ın biricik kızı Angelique’nin de en büyük sırdaşıdır.

Doktor aşığı Argan, biricik kızı Angelique’yi Hekimi Mösyö Purgon ve Eczacısı Mösyö Fleurant ile birlikte karar vermiş oldukları Mösyö Purgon’ un yeğeni Thomas Diafoirus ile evlendirmek isterler. Tam da bu süreçte Angelique, kalbini tiyatroda tanıştığı Cleante isminde düzgün kalpli soylu bir delikanlıya kaptırmıştır. Ne yazık ki Argan’ın kendi istek ve çıkarları kızının âşık olduğu adamla evlenmesine manidir. Argan kızının kendi istediği şahısla evlenmesini ister ve bunu şu sözlerle lisana getirir: “Benim gayem şu: Ben hasta, özürlü bir adam olduğum için kendime bir tabip damat bulup, doktorlarla yakın akraba olarak hastalığıma karşı bilimden yardım sağlamak, bedenime gereken ilaçların kaynağını konutumda bulundurmak. bu biçimdece de istediğim kadar muayene olup reçete yazdırmak istiyorum.” (Dayanıksızlık Şemasının tesiriyle ortaya çıkan; Fırsatçı Mod- Haklılık şeması, kızını istemediği bir evliliğe zorlama.)

Argan’ın epey değer verdiği eşi Beline ise; tatlı, sıcak ve şefkat dolu kelamlarıyla Argan’a küçük bir çocukmuşçasına davranırken asıl dileği ise onun tüm servetini kendi üstüne geçirmek olan; sahtekâr, içten pazarlıklı, para avcısı bir bayandır. Lakin gözleri aşkından bağlı olan Argan bunları bakılırsamez. Beline, gayelerini rahatça gerçekleştirebilmek için Argan’dan tatlı sözlerle Angelique’nin bir an evvel manastıra kapatılmasını ister.( Argan’ın hastalığı karşısında, Beline tarafınca gördüğü düzmece şefkat, onun hastalığından elde ettiği ikincil bir hasılattır. bu biçimdece Argan, duygusal gereksinimini giderebilmek için hastalığını öne sürüyordur. Duygusal mahrumluk şeması- çok telafi)

Argan’ın kendisine damat olarak seçtiği Thomas Diafoirus ise iki kelimeyi bir ortaya getiremeyen, babasının ağır gayreti kararı hekim olmayı başarmış, ezberlediği yarım yamalak sözlerle Angelique’yi evliliğe ikna etmeye çalışan çok şapşal biridir. Angelique’nin aklındaysa tek biri vardır. Âşık olduğu Cleante. Angelique, sırdaşı olan Toinette’ ye tüm kalp acısını açar. Toinette ise artık bir şeyler yapması gerektiğini fark eder fakat tek başına da tüm bunlarla uğraş etmeye gücü yetmez. Ta ki sahneye Argan’ın erkek kardeşi Beralde girene kadar. Beralde; zeki, bir o kadar âlâ niyetli biridir. Hem yeğeninin âşık olduğu adama kavuşması birebir vakitte ağabeyini hasta olduğuna inandırıp oldukçaça ilaç vererek ekonomik olarak sömüren tabip ve eczacının pençesinden kurtarmak için Toinette ile iş birliği yapar. Argan, Angelique’ ye, ya Thomas ile evlenmeyi kabul etmesini ya da onu manastıra kapatmak istediğini söyler(kızının istediğini yerine getirmeme ihtimali onun ortasındaki Cezalandırıcılık Şemasının şema teslimini harekete geçirir). Beralde yeğeninin istemediği bir ömrü yaşamasına göz yumamaz ve şu konuşmayı yapar. “ İlah aşkına onu bir doktorun oğluna vermekten ne bekliyorsun?… Kendi işine yarayacak bir damat, kızının işine yaramaz kardeşim… Yeterli de sen bir ömrü billah hekim ve eczacı hastası olarak mı kalacaksın?… Tanıdığım adamlar içinde en az hasta olanı sensin. Senin kadar sağlıklı olsaydım diğer hiç bir şey istemezdim. Turp üzere olduğuna dair delil istersen vereyim. Bugüne dek uyguladığın bütün sağaltımlara karşın sıhhatini bozmayı hala başaramadığın üzere sapa sağlamlığını da koruyorsun.” ( Beralde, oyunun sağlıklı yetişkin sesidir). Bu kelamların üzerine Argan tabibinin kendisine söylemiş olduklerini söyler: “Sana üç gün bakmazsam ölürsün.” dedi (hastalık hastalığı korkusuna teslim olup tabibine büsbütün güvenen Argan; Dayanıksızlık Şeması Teslimi- Kuşkuculuk Şeması, teslimiyetini yaşamaktadır). Beralde’ ye göre bu tıp tabipler hastalıklardan değil edebiyattan ve insanları aldatmaktan anlarlar. Beralde ise şunları söyler: “Bünyeni kendi haline bırakırsan kendini aksayan yanından vakit içinde kurtarır. Her şeyi kötüleştiren bizim kendi kuruntumuz, telaşımız; neredeyse hiç kimse hastalıktan ölmez. bir oldukçaları kendi elleriyle içtikleri ilaçların kurbanı olurlar.” Argan kendi bünyesini o kadar dayanıksız bulur ki, Beralde’nin Moliere tiyatrosundan dahi konuşmasını istemez (Moliere burada kendisine savaş açan şahıslara de değinmiştir) ve ona “Senin yüzünden hastalanacağım.”( Dayanıksızlık Şeması Teslimi)sözleriyle karşılık verir. Bunun üzerine Beralde, mevzuyu biricik yeğenine getirip, yeğeninin kendi özgür iradesiyle sevdiği bireyle evlenmesi için ağabeyine öğütler verirken bu esnada Eczacısı Mösyö Fleurant, Argan’a lavman ilacını getirmiştir. Beralde ise ilaçsız lavman yapabildiğini nazaranbilmesi için ilacı kullandırtmamış bunun akabinde Mösyö Fleurant, Argan’ın itaatsizliğini Dr. Mösyö Purgon’ a iletmiştir. O da bir hiddetle gelip itaatsizliğinden dolayı Argan’ a kızmıştır. Argan her ne kadar ilacı reddedenin kendisi olmadığını anlatmaya kalktıysa da Mösyö Purgon, akrabalık bağları da dâhil tüm bağlarını Argan’dan kopartmıştır. Argan durumu toparlamak için tedaviyi kabul etse de Mösyö Purgon sizi bu illetten kurtaracaktım. Mideniz, bağırsaklarınız temizlenecekti naraları atarak, verdiği ilaçların kullanılmamasının cezası olarak tedavi etmeyi bıraktığını 3-4 güne kalmaz da tedavi edilmeyecek noktaya geleceğini söyler ve sarfiyat. ( itaatsizliği karşısında Argan’ı cezalandırmak için Mösyö Purgon’un söylemiş olduği kelamlar: Cezalandırıcılık Şeması Şema teslimidir): Bunun üzerine Argan: “Yüce Tanrım! Öldüm, beni mahvettin, kardeşim!.. Katlanacak gücüm yok artık! Bilimsel tıbbın intikamını aldığını şimdiden hisseder üzereyim… Canım kardeşim duymadın mı adamın beni ne müthiş hastalıklarla korkuttuğunu?( Yaptığı yanılgı karşısında cezalandırılmayı hak ettiğini düşünen Argan, Cezalandırıcılık Şemasına teslim olmuştur) Buna karşılık Beralde “ … Senin lafına bakan da hayatının adamın elinde de canı istediği üzere uzatıp kısaltılacağını sanır. Aklını başına al! Sana verilen vade kadar yaşarsın.” ( bir daha sağlıklı yetişkin sesiyle karşılık vermiştir).Bu konuşmaların üzeriher neyse Hizmetçi Toinette ve Beralde sahtekâr tabiplerin her dediğinin gerçek olmadığını göstermek için Argan’a bir oyun oynarlar. Toinette sahneye gezgin bir tabip olarak gelip Argan ile konuşur. Argan kendisindeki semptomları sayarken, Toinette de yeni hastalık isimleri türetir. Sonundaysa kollardan birinin ve gözlerinden birinin ötekinin besinini almaması için kesilmesi- alınması gerektiğini söyler. Bu Argan için birinci sefer çok gelir. “Bir kolumu kesecek, bir gözümü çıkaracak, öbür kolumla öteki gözüm rahatlayacak! Varsın başka kolumla öteki gözüm o kadar rahat olmayı versin! Adam beni tek kollu tek gözlü bırakacak ne ameliyat ama!” der. (Bu, Argan’ın birinci sağlıklı yetişkin sesidir) bu biçimdece Argan düzmece tabiplerin her söylemiş olduğini yapmamayı öğrenmiş olur. Beralde, onu kandıran hekim ve eczacılardan ne kadar şikâyetçiyse karısından da şikâyetçidir. Zira karısının onu güzel sözlerle kandırdığını biliyordur. Bunun üzerine Toinette karısının onu ne kadar sevdiğini gösterebilmenin yolunu bulmuş ve Argan’ın da ortasında olduğu bir oyun planlamıştır. Oyuna bakılırsa Argan meyyit taklidi yapacak, Toinette ise bunu eşi Beline’ ye söyleyecektir. Argan’ın oyunu kabul etmesiyle Beline’nin makus planları ayyuka çıkmış ve şunları söylemiştir: “Sana bin şükürler olsun Tanrım! Üzerimden bir yük kalktı. Sen ne budalasın Toinette, vefatın bu biçimdesine yazıklanılır mı?… Öldü de ne oldu güya? Dünyada bir işe yaradığı mı vardı? her insanın yaka silktiği rezil pisliğin tekiydi! Bütün gün ya ilaç ya lavman! Habire ya burnunu siler ya aksırıp ya öksürür, tükürür; sersem huysuz münasebetsiz, kimseye rahat huzur vermez…” Bu kelamların üzerine Beline, Toinette’den üzerine geçirmek istediği paralar için yardım ister. Argan karısının kendisini sevmediğini anlar ve aklını başına toplar.( Argan karısına hayli güvenmiş, ondan bu kelamları hiç beklememiştir. Bu durum da Kuşkuculuk Şemasının başka çok telafisidir) Bunun üzerine Argan biricik kızına da tıpkı oyunu oynamak ister(Kuşkuculuk Şeması çok telafisi, kişiyi inanç oyunlarına itebilir). Kızı bu haberle kederinden parçalanırken sahneye Cleante gelir. Cleante, sevdiğinin hüznüyle hüzünlenir. Argan’ı ikna etmek için geldiğini lakin karşılaştığı duruma epey üzüldüğünü anlatırken Argan, hekim olursan sana kızımı veririm diye yerinden kalkar. Cleante sevdiği Angelique için her şeyi yapacağını söylerken Beralde “Kardeşim sen kendin tabip olsan ya, hem hastayı birebir vakitte doktoru birebir bünyede toplamış olursun!” der. Argan’ı ‘Hekimlerin birden fazla senin bildiklerini bilmiyor.’ diyerek yüreklendirir. daha sonra kendi ortalarındaki bir merasimle Argan doktor olur. Bunun üzerine Argan gereksiz ilaçlardan, geçersiz tabiplerden kurtulurken Angelique ise sevdiğine kavuşur.

Hastalık Hastası oyununun en değerli özelliğinden biri de başrolü Moliere’in kendisinin canlandırmasıdır. Moliere, bu oyunda Argan rolünü canlandırırken; oyunun 4. perdesinde verem hastalığının tesiriyle öksürük krizine girse de oyunu tamamlamış, oyundan birkaç saat daha sonra ise yeniden gelen öksürük kriziyle ise konutunda hayata gözlerini yummuştur. O, hayatı boyunca toplumu hem güldürüp birebir vakitte eğitmeye gönül veren, tiyatronun koca bir çınarıdır.