Abide
Üye
Tarafından desteklenen
Ana hikayeyi okumaya devam edin
Rasin mizè Ayiti: Onarım yo bay Mèt esklav yo
20 Mayıs 2022’de yayınlandı 21 Mayıs 2022’de güncellendi, 13:59 ET
İngilizce oku
DONDON, Ayiti — Adrienne Present rantre nan taraf ti rakbwa sou kote lakay li epi l komanse keyi kafe k ap mi sou pye kafe l yo, grenn kafe yo klere tankou kèk grenn mab wouj nan men li.
Rekòt kafe a kòmanse.
Chak maten, li limen istikamet dife chabon atè anndan kay li nan fènwa a. Kouran po ko janm, pye nan zòn bò lakay li nan nò peyi d Ayiti ile tanıştı.
Li mete taraf veso dlo sou dife a, istikamet dlo l sot pran nan sous ki tou pre a, taraf dlo sous ki anba pye taraf mòn k ap ponpe dlo sou tè istikamet kiltivatè. Li mete poud kafe bir nan dlo a, istikamet kafe li fin seche, li vannen l, li griye l epi li pile l nan istikamet gwo pilon, ocak yo te montre l sa lè l te piti.
Adrienne Present ap hazır kafe byen bonè nan maten lakay li Dondon, Ayiti. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Kafe jwe istikamet wòl enpòtan nan lavi moun depi preske twa syèk, depi lè esklav yo te fè premye jaden kafe pou fransè yo nan mòn yo. Nan epòk sa a, peyi a pat t rele Ayiti, yo te rele l Sen Domeng – pi gwo pwodiktè kafe ak sik yo itilize nan kizin Pari ak nan ti restoran ki te konn sèvi kafe Hamburg. Koloni an te fè anpil fanmi fransè vin trè zengin. Dapre kèk istoryen, se peyi ki te pi brital tou sou latè.
Zansèt madan Present yo fini ak sa, yo te patisipe nan premye revolisyonesklav ki fèt nan tan modèn an 1791 epi yo kreye taraf nasyon endepandan an 1804 — plizyè dizèn ane anvan Angletè te deklare esklavaj an tan modèn oub .
Erkekler pandan plizyè kuşaktan önce endepandans lan, yo fòse ayisyen peye pitit pitit mèt esklav yo, pami yo madanm Anperè Brezil la; bofis Nicolas I, Anperè Larisi a; dènye Chanselye Enperyal Almay la; ak Gaston de Galliffet, genel fransè yo te konnen tankou “Bouche Komin nan” poutèt li te kraze istikamet isyan Pari an 1871.
Fado sa a continye san pwoblèm jis nan 20tyèm syèk la. Finansman Tou Efèl, Crédit Industriel et Commercial a Pari, ak envestisè li yo. Yo te gen kontwòl trezò Ayiti depi Pari pandan plizyè dizèn ane, epi finalman, bank lan vin fè pati istikamet pi gwo enstitisyon finansyè ann Ewòp.
Ayiti an 1875 se Credit Industriel et Commercial, taraf enstitisyon fransè ki te ede Finansman Tou Efèl la. Kredi… Agence France-Presse — Getty Images
Richès Ayiti yo te atire Wall Street’te, her şey dahil olmak üzere, Citigroup bir anpil lajan’dan önce. Konpayi sa a fòse Fransè yo ale epi sa ede amerikan vin pran kontwòl Ayiti – youn nan okipasyon militè ki pi long nan istwa peyi Etazini.
Malgre’de büyük bir fabrika kafe ki nan pòsyon tè Madan Mevcut yo ann Ayiti pa janm gen ni dlo tiyo lakay yo ni fòs septik. Yo gen latrin pa dèyè kay yo epi yo kuit canlı ak pwa yo – sou twa wòch dife. Yo pote rekòt kafe yo ale sou do ti chwal mèg yo sele ak hisse kokoye ak brid ki fèt ak kòd, oswa yo pote kafe a sou tèt yo, a pye, byen sou wout tè.
Anpil moun, tankou, Jean Pierrelus Valcin, mari Madan Present, pa konn li, paske “yo pa t janm chita sou ban lekòl,” jan moun konn di. Erkekler için en uygun fiyatlar, erkekler için en uygun fiyatlar.
Mesye Valcin ki wè mwens de jou an jou men ki pa gen ase lajan poul al kay taraf espesyalis, di: “Pa gen anyen nan peyi sa a. Fòk pitit nou kite peyi sa a pou yo jwenn travay.”
Li sèvi ak istikamet mo ou tande souvan ann Ayiti: mizè . Daha fazla zaman geçirin.
Cap-Haïtien. “Doub dèt” Ayiti a, fidye için önceden hazırlanmış, te ede soude Ayiti nan povrete ak soudevlopman. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Vyolans. Trajedi. Grangou. Soudevlopman. Mo sa yo kole sou do Ayiti depi plis pase 100 şerit. Kaçırma. salgın. Tranblemannte. Yo asasinen prezidan an, fwa sa a nan kabann lakay li.
Anpil moun ap mande kouman sa fè posib, pou Ayiti pataje taraf zile ak Repiblik Dominikèn ki gen istaamet sisèm tren ki pase anba tè, asirans maladi, lekòl leta, otèl k ap byen mache epi bon jan peryòd devlopman ekonomik?
Repons yo abitye bay se koripsyon, ak bon rezon pou sa: dapre listwa, lidè peyi d Ayiti piye peyi a pou yo plen pòch yo, palmantè monte nan radyo pou yo di jan yo asepte lajan pa anba epi istikamet ti ponyen moun wole wole ekonomik, pandan y ap peye taraf ti pousyè taks. Transparency International klase peyi bir pami nasyon ki pi konwonpi nan limonn.
Erkekler için en iyi şey şudur: En çok tercih edilen kişilerden biri şudur: Birinci sınıf, özgürce ve özgürce yaşamak için.
Baron de Mackau Kredi… kannaday chapman
Ayisyen te gen anpil rezon pou sa te enkyete yo. Apeprè 2o bir avan sa, Napoleon te eseye detui yo, lè l te voye pi gwo espedisyon bato lagè Lafrans janm deplase, ak bòfrè li alatèt. Ayisyen yo genyen batay la epi yo deklare endepandans yo. Napoleon’un en büyük efsanesi Waterloo efsanesi.
Men kolonya fransè zengin yo te kontinye bay presyon pou yo reprann teritwa a, epi yo jwenn istikamet lòt moun pou koute yo lè monachi Bourbon an pran pouvwa a. Taraf minis lamarin, istikamet ansyen kolon ki te an favè esklavaj, te menm ekri istikamet yeni plan pou retounen mete Ayisyen nan esklavaj ankò oswa “kraze zo yo” pandan l toujou gen taraf pi gwo lame.
Ayiti pat te ka espere okenn lòt peyi ta vin ede l defann tèt li. Ayiti, tüm ayrıntıları gözden geçirin. Amerika Birleşik Devletleri’ne ait bir yer için, yeni bir gün geçirdiniz.
Yon ilistrasyon ki montre sòlda Napoleon te voye k ap atake Ayiti an 1801. Kredi… Gama-Rapho, Getty Images aracılığıyla
Poutèt sa, Prezidan Ayiti a, ki te vle fè komès ak lòt peyi epi pou l asire rekonesans lòt peyi anvè Ayiti, te asepte demann peyi Lafrans yo. Ak sa, Ayiti vin tabli taraf lòt presedan: Li tounen premye peyi epi sèl peyi kote desandan esklav peye desandan mèt yo reparasyon — pandan plizyè kuşak.
Souvan yo rele sa “dèt endepandans lan”. Men se taraf pawòl kwochi. Fidyeye bak.
Ayiti te genyen. En iyi tatiller için en iyi seçimler, en iyi seçimler, ofisler, Beaubrun Ardouin, 19 yaş ve üstü.
Men se te lide a sa, taraf pati nan plan an. Wa fransè a te bay Bawon taraf dezyèm misyon: asire li ansyen koloni bir prete lajan nan men kèk nouvo banka fransè pou l fè pèman yo.
“doub dèt” Ayiti a — fidye bir ak lajan prete pou peye li — transzaksyon sa yo te gwo kòb ki ranfòse sistèm bank entènasyonal Parizyen bir ki te fèb epi sa asire premye pa Ayiti so u l u u u u te gwo kòb ki ranfòse Dapre dosye Ardouin yo, komite yo te peye bankye yo sèlman te depase valè lajan gouvènman ayisyen te rantre ane a.
Epi sa se te ikikèt la. Doub dèt sa a te pouse Ayiti antre nan istikamet seri dèt ki fè peyi bir mache bwete pandan plis pase 100 lane, nan souse tout lajan Ayiti rantre nan anpeche l devlope enstitisyon ak baz òganizasyon ki esansyèl nan panamettan nasyon. Plizyè kuşağının ilk yıllarına ait olan bir tarih, bir tarih öncesi dönem, bir tarih öncesi dönem, yeni bir tarih, bir dünya, bir dünya, bir dünya, bir dünya, bir şey, bir şey, bir şey, bir şey. Amerika Birleşik Devletleri’nden önce, epi pou diktatè pa yo.
En iyi zaman dilimleri için en iyi lastikler, en iyi ve en son seyahatler için tasarlanmıştır. li a, menm nan pwovens peyi bir yo te kòm kote ki rapòte plis lajan epi ki te pwodui plis nan Lemonn.
Pandan vonvon ap chante nan jaden kafe Cedieu Joseph nan Dondon, istikamet vil nan Nò peyi d Ayiti kote Madan Present rete, di: “Se te istikamet peyi pòv yo te toujou ap fè vin pi pòv apre 300 an esplwatation.” L ap jere istikamet koperativ ki pote taraf olmayan revolisyonè ayisyen ki soti nan zòn nan, epi li rele swadizan dèt endepandans lan taraf fwèt modèn, Lafrans kenbe nan men l pou l pini ansyen, koloni li bir poutèt vteyi sa, e l e swadizan dèt endepandans li genyen endepandans li.
Li di: “Esklav yo te goumen pou endepandans nou. Fè yo peye pou endepandans sa a ankò, se taraf pyèj pou òganize taraf lòt kalite esklavaj.”
Depi lè sa a, sa yo rele doub dèt la fonn nan listwa. Anpil fwa Lafrans pa pran afè doub dèt la pou anyen, li defòme koze a, oubyen li pa mansyone sa ditou. Kèk grenn istoryen sèlman tahlile pwen sa an pwofondè. Kèk istoryen di: pa gen okenn kontwòl detaye ki janm fèt pou montre konbyen Ayisyen yo te peye toutbon. Menm ann Ayiti, deba kontinye fèt jiska prezan sou efè dèt la fè sou ekonomik peyi a, sou devlopman li ak sou avni politik li.
New York Times plizyè mwa ap fouye nan plizyè mil paj dokiman, dokiman gouvènman, kèk f ladan yo gen plizyè syèk epi se raman istoryen etidye yo, si yo janm etidye yo. Nou fè rechèch nan plizyè bibliyotèk ak achiv ann Ayiti, an Frans, ak Etazini pou nou tahlile kesyon doub dèt la ak enpak li sou Ayiti nan domèn finans ak politik.
Plantè kafe k ap pote yo kay Vincent Oge; taraf koperativ Dondon. Kredi… Federico Rios, The New York Times
En iyi tatiller en iyi tatiller, nou kalkile kantite lajan ayisyen peye fanmi ansyen kolon yo, banka fransè yo, ak envestisè ki te fè Ayiti premye premye pè yo, nou pa kalkile lajan pèman yo te bay gouvèsyen ofis dèt sa a, nou kontwole valè enterè ak frè yo peye pou reta pandan plizyè dizèn ane tou.
Nou dekouvri Ayisyen peye 560 milyon dola kon sa dapre valè lajan an jodi a. Erkekler sa pa montre vrè pet Ayiti fè a. Büyük bir ekonomi için ayrı bir ekonomi. sa at ap ajoute taraf montan estwòdinè 21 milyon dola ann Ayiti nan tan ki pase a, menm lè konte koripsyon ak gaspiyaj tout tande pale de yo a.
Pou ba w istikamet lide, kantite lajan sa a pi plis pase tout ekonomit peyi d Ayiti ve 2020.
Nou pataje dekouvèt nou fè yo ak 15 gran ekonomis epi ak kèk istoryen finansye ki etidye iktisat peyi ki sou wout devlopman yo ak jan dèt leta aji sou devlopman yo. Yo tout, esepte youn, te dakò ak tahminleme 21 milyon dola a, yo di estimasyon sa a posib oswa chif la ba. En iyi gün, en iyi geceler, en iyi tatiller.
Rezon an senp: si yo pat bay ansyen moun ki te gen esklav yo lajan sa a, lajan an pa t ap rete nan men plantè, nan men lesivyè, nan men bòs mason ak lòt moun ki travay pou li. Yo t ap depanse lajan sa yo nan dergi, nan peye lekòl oubyen swen sante. Sat ap ede biznis yo devlope, oswa kreye nouvo biznis. İstikamet pati nan lajan ve pral jwenn gouvènman an, petèt pou fè pon, tourego ak sistèm distribisyon dlo.
Kalite depans sa bir bay rannman apre istikamet sèten tan, li pouse devlopman ekonomik peyi a. Bu, ekonominin bir parçası değildir.
Erkekler plizyè lòt di san fado doub dèt sa a, Ayiti ta kapab gen menm nivo devlopman ak lòt peyi tankou l nan Amerik Latin nan. Victor Bulmer-Thomas, taraf istoryen ki etidye devlopman ekonomik rejyon an, li di “Pa gen oken rezon si Ayiti pat t gen fado Lafrans lan sou do l poul pa ta rive fè sa.” André A. Hofman, istikamet espè sou devlopman ekonomik ann Amerik Latince, li menm tou li di kalkil sa a “trè rezonab”.
Nan ka sa a, pèt Ayiti fè a grav anpil: 115 milyon dolarlık bir ön taraf sèten tan, oubyen 8 fwa gwosè ekonomit peyi a an 2020.
Pou n di sa istikamet lòt jan, si yo pa t fòse Ayiti peye ansyen mèt esklav li yo, dapre estimasyon taraf grup espesyalis entènasyonal sa pa fè lontan, valè lajan moun nan peyi at ap fè an préwaiske, 2018 menm valè ak Repiblik Dominikèn, peyi vwazen an.
Ayiti bir “pi move dèt yo janm mete sou do” ile bir fado için bir araya geldi.
Kote plantasyon Dion an te ye, taraf plantasyon kafe fransè ki te sèvi ak esklav ayisyen epòk 1700. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Günlük Times kalkile efè doub dèt la sèlman, onarım yo bay kolon yo ak lajan Ayiti te prete o kòmansman pou l peye kolon yo. Erkekler pwoblèm Ayiti pat t fini la sèlman.
De la ede deklannche tout seri dekalaj, defisi nan bidjè peyi bir epi gwo lajan peyi bir prete nan men peyi etranje ki bay peyi ve fòm li genyen ve jis nan 20tyèm syèk la ak aprè.
Malgre Ayiti fè dènye pèman bay ansyen mèt esklav li yo an 1888, dèt la te la toujou: pou Ayiti fin peye dèt la, li te prete lajan nan erkekler lòt bank etranje, ilk kez bir araya geldi. tèt yo, ki pa t enterese defann kòz pèp yo, yo te pran taraf bon valè nan lajan pèp la pandan plizyè dizèn apre apre sa.
Apre plizyè dizèn ane Ayiti fè ap peye Lafrans ekonomit peyi a bese, Ayiti al prete plis lajan toujou. Ve 1911, sou chak $3 dola Ayiti ranmase nan enpo sou kafe, pi gran sous revni peyi a, $2.53 dola ladan te pou peye dèt envestisè fransè yo, dapre deklarasyon Gusti-Klara Gaillard ak Alain Turnier, 2 istoryen kadòmyen ki en bay ak dosye yo jwenn nan achiv diplomatik nan kèk katye Pari.
Sa pat uçurtma anpil lajan pou jere peyi a, ale wè pou bati istikamet peyi.
Pandan kèk ane okipasyon amerikan nan ki te kòmanse an 1915, pi gwo pati nan bidjè Ayiti te pou peye salè ak depans ofisyèl ameriken ki t ap kontwole finans peyi bir olye pou bay tout popilasyon an, 2 milyon moun sante.sa, swen
40 yaş ve üstü, yaş ve üstü, yaş, yaş, yıl, yaş, yaş, “anpil fwa tankou moun ki nan grangou”, ofisyèl Nasyonzini te rapòte. Se apèn youn sou chak 6 timoun ki te al lekòl.
Dèt te kontinye ap kofre peyi a. Nan ane 1940 yo, yo te egzije timoun ayisyen ki te gen chans al lekòl pou yo pote ti monnen yo genyen bay lekòl la pou peyi bir te kab fin peye lajan l prete. Se te istikamet gwo fado ki te sou do nasyon yo a depi o kòmansman.
Lafrans admèt taraf ti moso nan istwa sa a. Nan lekòl ve Frans yo pa menm anseye afè reparasyon ayisyen te oblije peye ansyen mèt esklav yo pandan plizyè kuşak, dapre kèk chèchè. Epi lè taraf prezidan Ayisyen te kòmanse soulve kesyon an byen fò, gouvènman fransè bir pase l nan rizib epi yo eeye kase fèy kouvri sa.
An 2003, Jean-Bertrand Aristide, taraf ansyen pè ki vin premye prezidan yo eli Demokratikman apre plizyè dizèn ane diktati, lanse istikamet kanpay pou mande pou Lafrans remèt lajan li te pran an, li fè reklam nan tv, li mete pankad nan li pran istikamet grup avoka pou hazır taraf pwosè entènasyonal. Kòm repons, gouvènman fransè a mete istikamet kurul sou pye pou tahlile relasyon ant 2 peyi yo, erkekler anba anba li di kurul an “pa di anyen ki ta an favè renmèt lajan”, dapre sa Thierry Burkard, anbasadè fransè ann Ayiti, ep New York Times’ın en büyük tarafları arasında yer almaktadır.
Jean-Bertrand Aristide Kredi… kannaday chapman
Thierry Burkhard Kredi… kannaday chapman
Komisyon ve sözleşme tarafı demagòg, epi komite an prezante dèt endepandans lan tankou istikamet “akò” ant Ayiti ak Lafrans. Bir 2004’te bato lagè fransè yo ki t ap pwoche pre Ayiti pou fè peyi ve asepte demann nan taraflarından anèks rapò a.
Yon mwa pi ta, gouvènman fransè a ede dechouke Mesye Aristide sou pouvwa a, gouvènman fransè a di li t ap eseye epaye Ayiti, ki t ap toufe ak boulvès politik, pou l pa vin gen istikamet gè sivil. Men pandan ofisyèl fransè yo te toujou ap di se pa afè restitisyon ki te lakòz yo Mesye Aristide atè, Mesye Burkard admèt “pwobableman se te pou sa tou.”
Li di: “Sa t ap tabli istikamet presedan pou anpil lòt peyi.”
Malgre yo te dechouke Mesye Aristide, koze onarım an la toujou. An me 2015, François Hollande, Prezidan Lafrans lan, nan inogirasyon istikamet sant pou komemore komès esklav yo an Gwadloup li rele pèman Ayiti te bay ansyen mèt esklav li yo “ranson pou endepandans yo”.
Li ajoute: “Lè mwen al ann Ayiti, mwen pral peye pòsyon pa m nan nan dèt nou an.”
Piblik la, prezidan Ayiti a te pami yo tou, kanpe tousuit pou yo bat bravo byen fò.
François Hollande Prezidan Lafrans ve 2015. Kredi… Philippe Wojazer/Reuters
“Ay kriye. Kèk lidè peyi Afrik kriye. Se te taraf gwo koze,” dapre Michaëlle Jean, istikamet moun ki fèt Ayiti, ansyen Sekretè Jeneral Òganizasyon Entènasyonal Frankofoni, ki te la pandan diskou a.
Kè kontan sa a t dire lontan.
Kèk è d tan pi ta, asistan Mesye Hollande yo vin klarifye pou laprès Mesye Hollande t ap pale sèlman de taraf “dèt moral” Lafrans te dwe Ayiti, li pa t ap soluk de okenn dedomajman ekonomik. Gouvènman fransè kenbe menm durum an jis jounen jodi a.
Minis Afè Etranjè di jounal Times “Lafrans dwe fè fas ak istwa li, pou montre “solidarite” li anvè Ayiti. Malgre sa yo poko janm kalkile konbyen lajan Lafrans resevwa nan men Ayiti pandan plizyè nesil.
“Sa se travay istoryen yo,” bakan bir deklare.
Pèman Ayiti t ap vese bay ansyen kolon yo se mèt plantasyon yo sèlman ki te dwe touche lajan sa a, lajan sa a pat pou gouvènman fransè a. Sepandan gouvènman ve jwenn moso nan lajan sa a kanmèm. New York Times dekouvri kèk ansyen dokiman gouvènman fransè ki pote dat 1900 yaşında kon sa ki revel gen 2 milyon fran ki soti nan erkekler desandan esklav Ayisyen yo, ki vo apeprè 8,5 milyon dola ameriken jodi a, ki ale nan trezè piblik go. (Biwo trezò piblik peyi Lafrans refize fè okenn kòmantè sou sa, yo di se sou ane 1919 sèlman achiv yo rive).
Hayranlarımdan biri, en büyük hayranlarından biri. Pami desandan, genç Maximilian Margrave moun Baden, ilk kez kouzen Prens Charles; Ernest-Antoine Seillière de Laborde, istikamet biznismann Fransè, asosiyasyon gran biznis; Epi gen Michel de Ligne, Prens bèlj ki te gen zansèt li ki pwòch Gran Katrin epi ki te bati taraf chato ki rele “Vèsay Bèljik,” kote yo te kache plizyè santèn timoun juif pandan Olokòs la.
Jounal Times jwenn plis pase 30 desandan fanmi ki te resevwa lajan dèt endepandans Ayiti a. Majorite ladan yo di yo pa janm tande pale de koze sa a.
Nicolaus Herzog von Leuchtenberg, Dik Leuchtenberg la, sizyèm kuşak desandan Joséphine de Beauharnais, premye madanm Napoleon, pandan lt ap pale nan telefòn ann Almay, di: “Sa se istikamet pati nan istwa fanmi m mwen pa t janm konne.”
Ayisyen’i en iyi şekilde tanımlayın. Ti pòsyon seçkin nan peyi a, ki abite nan gwo kay ak gran baryè epi ki vwayaje al an vakans regilyèman swa a Pari swa Miyami, sa pat t touche yo pase sa. Bu nedenle, şu ana kadar çok paranız var ki, bu sizin için çok önemli.
Doktè Francis Saint-Hubert, istikamet doktè ayisyen ki te travay nan kanpay restitisyon Mesye Aristide la epi ki anseye nan lekòl medsin Fondasyon Aristide pou Demokrasi la ann Ayiti tou, di: “Jiska jounen jodi a, n ap soufrit konsaans.” d Nan istikamet vizit li te fè sa pa gen lontan nan taraf lopital leta, lite remake kèk tiwa nan lopital la pa t menm gen kulaklığı, tankou tansyomèt, oubyen menm tèmomèt.
Li di: “Nou kontinye ap peye toujou, epi pafwa nou peye ak lavi nou.”
Dokiman günlüğü Times tahlile yo montre jan Ayiti te vin gen dèt sa a sou do l, a jan efè dèt sa a travèse istwa peyi a. Dosye nou jwenn ki pi ansyen an, an, reyalite, pote dat taraf epòk nasyon Ayiti ve po t ko menm egziste.
Tras chan kafe Dion, Montay Matheux, Nòdwès Port-au-Prince Kredi… Federico Rios, The New York Times
Koloni ki bay pi bon rannman sou latè a
Pandan peryòd esklavaj la, Ayiti te sitèlman gen richès, yo te rekonèt Cap-Français, pi gran vil li a, sou ti non “Pari Antiy yo”. Te gen plizyè libreri la, kèk ti restoran, bèl jaden flè, bèl plas piblik ak kèk bèl jè dlo. Teyat ki te rele Comédie du Cap la te kab pran 1.500 ay epi yo te fè 200 prezantasyon ladan pa ane, anpil ladan yo te soti Pari dirèkteman. Yo te fè kèk bal nomal ak kèk gran bal. Pou taraf moun te lwe taraf kay ki kouvri ak seramik, ak bèl mi pentire an blan ak bèl lakou, sa te koute kat fwa plis pase istikamet apatman nan premye etaj nan mitan Pari epòk sa a, dapre istoryen John Garrigus.Pò vil la k ap toufe anba fatra kounye a te chaje ak bèl bato a vwal.
Tout bagay sa yo hızlı. Koloni sa bir ki te nan mòn nan, ki te kache nan pati lwès lil Ispanyola a, Lafrans te kolonize li pi ta pase tout rès Karayib la. Sepandan nan mwens pase 100 şerit, plantasyon l yo te pwodui plis sik pou voye ann Ewòp. 1730’da kolonyal bir kolonide bir kafe ve bir gün Dondon yo, bir tatil günü.
Uzak mesafe 1780, koloni Sen Domeng pou kon pa li te absòbe 40 pou 100 tout komès esklav trans-Atlantik la. Anpil afriken yo te mouri apre kèk ane apre yo te fin pran yo sot nan kal istikamet batiman ki te chaje ak moun epi ki te sal pou yo al tanpe yo ak non oubyen ak inisyal nouvo mèt yo.
Sa ki pat mouri pandan vwayaj la se te 90 pou san tout popilasyon nan koloni an, yo te kenbe yo grangou, yo te yorgunluk yo, epi yo te fè yo gwo abi pou kontwole yo. Taraf pakèt gwoup kolon reyini sou youn nan bèl plas piblik ki sou lil la pou yo gade esklav yo boule tou vivan oswa moun y ap kraze, zo pa zo, sou taraf gwo wou.
Pinisyon kriminèl yo te sitèlman komen yo te gen ti non pou yo tankou “kat poto” oswa “nechèl,” dapre sa istoryen yo ekri. Yo te menm gen taraf teknik kote yo plen andndan istikamet esklav ak poud bal pou yo kab esploze li tankou taraf boulèt kanno. 1736 numaralı kolonyal kolonya sahip.
Bawon de Vastey taraf ofisye gouvènman an nan pati Nò Ayiti nan travay li te fè an 1814, Dekouvèt Sistèm Kolonyal la,te poze tèt li kesyon sa a :“O tè mwen an, èske gen okenn lòt tè sou planèt sa a ki pi benyen nan san moun pase tè sa a?”
Etan l ap site non mèt plantasyon yo ak administratè yo, li ekri: “Se istikamet wont pou Lafrans, pa gen youn nan bandi sa yo ki sibi menm taraf ti pinisyon pou krim li komèt yo.”
Lafrans te vin kreye lwa ki pi fem ki anpeche yo rache moun oswa touye moun ki esklav yo nan ane 1780 yo. Taraflar arasında montre jan kèk mèt plantasyon pat t kache jan yo te vin mechan. Kèk ane pi ta, gen 14 esklav ki soti sou taraf plantasyon kafe byen lwen ki te fè taraf vwayaj uzun pou y al nan tribinal Cap-Français pou yo teste nouvo lwa yo. Mèt yo, istikamet plantè zengin ki te rele Nicolas Lejeune, te maltrete 2 madam anketè te jwenn mare anba chenn, pye yo te gen mak boule. Sen ti tan apre sa. Malgre sa, yo te bay Lejeune libète l.
Dapre sa istoryen Malick Ghachem ekri, Lejeune ekri pwokirè a: Sèl bagay ki pou anpeche “esklav ponyade mèt li” se “tout pouvwa mèt la gen sou esklav la.” Li ajoute: “Wete baryè sa a, wa wè esklav yo pral eseye tout bagay.”
Twazan apre sa, esklav Sen Domeng yo revòlte taraf jou swa nan mwa d out, yo kòmanse pi gran isyan esklav nan listwa, dapre kèk istoryen.
Pa gen anpil enfòmasyon konsènan sa k te pase nan premye jou revolisyon an. Gen istamet esklav ki te di, petèt pandan y ap tòtire li, te gen istikamet reyinyon sekrè ki te fèt nan taraf rak bwa, te gen 200 lòt moun ki sot toupatou nan Nò ki te la. Pi ta, pandan taraf seremoni, rebèl yo pran angajman pou yo detui moun ki t ap maltrete yo ak tout zouti yo te gen a dispozisyon yo.
Rebèl yo te fè batay sa a ak nenpòt sa ki te kab sèvi kòm artırım ki te vin anba erkekler yo oswa nenpòt sa yo te kab fè tounen artırım. Sa k te mache pi byen pou yo, se te sèvi ak dife pou yo boule plantasyon kann ak kay ki te sou plantasyon yo. Lafimen nwa te anvayi Cap -Français. Lafimen an te fè syèl la klere tankou apre solèy la fin kouche nan nò planèt la, dapre taraf chirijyen fransè.
Yon ilistrasyon ki montre chan an k ap boule an 1791, pandan revolisyon ayisyen an. Kredi… Evrensel Görüntüler Grubu, Getty Images aracılığıyla
Nan lespas 2 semèn, chak plantasyon ki te a istikamet uzaklığı 80 kilometre Cap-Français yo te boule yo jouk yo tounen sann epi rebèl yo ki te ağabeye ak ranyon òganize tèt yo an 3 topal, plizyè santèn sou nan. Tüm yaşlar için geçerli.
2 Nisan, delege fransè ki te nan koloni bir anonse tout esklav yo ap lib epi y ap vin sitwayen fransè. Her iki taraf da pratik: yo te bezwen moun pou yo te rekrite pou defann koloni ve kont tout atak menm atak Anglè ak atak Espayòl yo ki te deja gen kontwòl bò Lès Ispanyola a. Men se taraf demach ideyolojik tou, ki manifeste lide revolisyonè ki te eklate lakay pa yo, dapre kèk istoryen.
Louis XVI ve Marie Antoinette ve Frans, gouvènman revolisyonè bir anile esklavaj ve 1794, ni Sen Domeng, ni nan tout fransè yo. Istoryen Laurent Dubois, Revolisyon fransè a te pote’u yayınladı. Malgre sa, pou esklav Sen Domeng yo, li di: “Se te fen kòmansman istikamet konba long pou libète.”
Napolyon, 1799’da ki te pran pouvwa, te gen lide diferan sou kesyon esklavaj la. Bir desanm 1801, li voye 50 bato al Sen Domeng pou remete sistèm koloni fransè bir an plas epi pou “debarase nou ak afriken degize sa yo”, dapre konsiy li bay kòmandan an, bòfrè li. Napolyon’un eski krallığı, koloni dönemi, üç aylık dönem, üç ay önce, ayiti.
Olye de sa, apeprè 50.000 sòlda fransè, maren ak kolon mouri, dapre enfòmasyon istoryen Philippe Girard bay. 2 Nisan’dan önce, Napolyon’da uçurtma uçurma için Cap-França, bir uçurtma yüzgecidir. Cap-Haïtien’i değiştiremezsiniz.
Deklarasyon endepandans Ayiti, bir revolisyone yo te yeniden planlanma pou peyi yo a, te bay esklav depi Brezil rive Kawolin di Sid anpil espwa, dapre istoryen Julius S. Scott.
Men pou mèt esklav sa yo, evènman sa bir te trase tarafindan hareket egzanp.
Pou Senatè Thomas Benton ki soti Missouri esplike kòlèg li yo nan Kongrè a pou ki sa Etazini pa dwe rekonèt endepandans Ayiti a, li di: “Lapè nan 11 eta nan inyon sa ap ap asepte rezilta istikamet revolisyonè nèg kinw. Peyi ap ap pèmèt konsil ak anbasadè Nwa vin rete nan vil nou yo, epi pou yo vin flannen nan peyi nou an.”
Oubyen, tankou Senatè John Berrien ki soti Georgia te di, devlope relasyon ofisyèl ak Ayiti se ta “vini ak istikamet kontaminasyon ahlaki” ki ta fè epidemik ki pi danjere a sanble istikamet bagay “raz epi ki san enpòtans.”
Kredi Kredi… New York Times için Federico Rios
Iltimatòm nan
Ayiti konnen Lafrans t ap tounen, taraf presantiman ki toujou nan mi kay ki sou tèt plantasyon kafe Dondon yo. Yo rele l Sitadèl la, se pi gwo fò militè nan Karayib la epi pagen manti nan sa se bilding ki pi enpòtan nan peyi d Ayiti. Mi gri l yo gen lyann jòn k ap pouse sou yo, gen mi ki gen jiska 16 pye epesè epi jiska 147 pye wotè. Nan taraf ang, mi yo sanble ak pwent devan istikamet gwo batiman k ap pote gaz k ap vanse sou istikamet ti kannòt. Gen plis pase 160 kanno ki pwente soti deyò nan fenèt li yo epi sou arebò mi li yo.
Apeprè 20,000 peyizan nouvo gouvènman ayisyen ve te rekrite pou travay bati fò sa bir 14 şeritli sèlman, taraf ti tan apre endepandans lan. Jean-Jacques Dessalines te bay lòd bati’yi seçin, ilk kez Ayiti’yi seçin. Se te taraf hazırlık pou sa l te rele “retou posib franse yo pou atake nou.”
Finalman, 21 yaşında.
Le 3 jiyè 1825, istikamet bato lagè fransè ak 2 lòt bato, rive nan pò Pòtoprens, kapital Ayiti.
Charles X, nouvo wa fransè yo te fèk enstale a, ki te voye yo, pou yo fè Ayiti respekte taraf òdonans: Pou 150 milyon fransa, fransé, Lafrans va rekonèt endepandans ansyen koloni li an.
Charles X Kredi… kannaday chapman
En iyi ve en iyi işlerden biri, bir Ocak ayı, Ange René Armand, Bawon Mackau a, te gen lòd pou l deklare Ayiti kòm “lènmi Lafrans” epi pou l bloke pò li yo. Nan sa Bawon an ekri ak men pa li, li di yo te bal lòd pou l kòmanse aksyon militè “yo p ap kapab frennen.”
Boulèt kanno yo te mete nan Sitadèl la, pou defann peyi bir kont istikamet envazyon fransè. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Li di Jean-Pierre Boyer, Prezidan d Ayiti: “Mwen pa la pou negosye. Mwen se taraf senp sòlda.” Dapre sa Bawon bir rakonte, yo te pibliye sa ve Frans nan ane sa a.
Pa twò lwen sou bò lanmè a, 11 lòt bato lagè fransè t ap tann. Youn nan gran jeneral Prezidan Ayiti bir kouri voye istikamet lèt ba li pandan l nan mitan negosiyasyon an, pou di l sòlda ki nan mòn nan zòn nòdwès Pòtoprens yo wè takım batiman fransè yo.
Önemsiz bir taraf pawòl yo te soluk deja, premyèman se prezidan ayisyen bir ki pale de sa ve 1814 mwayen pou evite sa anpil moun te wè kòm tarafından envazyon fransè ki te kaçınılmaz. Lafrans te sisspann achte machandiz nan erkekler Ayiti epi tanzantan Etazini te sisspann achte nan erkekler Ayiti tou. Poutèt sa Boyer te diskite lide sa a, pou lòt peyi te kab rekonèt endepandans peyi d Ayiti.
Erkekler sa yo se te negosiyasyon diplomatik. Kounye a yo t ap egzije taraf pakèt lajan epi yo t ap menase peyi a ak lagè.
Dapre sa Bawon bir rakonte, Prezidan Boyer di: Demann fransè yo ap fè a te “egzajere” epi yo te “depase kalkil nou”.
Erkekler apre twa jou rankont, li bay legen.
Jean-Pierre Boyer Kredi… kannaday chapman
Genel olarak, her şey dahil olmak üzere, her şey dahil. Alex Dupuy, istikamet entèlektyèl aysyen ameriken, prezante agiman pou fè konnen prezidan an te vle pwoteje seçkin dwa popriyete ayisyen an ki te pran kèk tè, epi li te konnen se mas pèp la ki dèt pral peye.
Li di: “Fòk istikamet moun konprann İfade Lafrans te mete sou Ayiti a, te nan enterè kategori moun ki t ap dirije yo tou.”
Yeni bir şey değil. Tipikman, dapre kèk istoryen, se peyi ki pèdi lagè a yo konn egzije peye onarım. Napolyon 1815’ten bu yana, Lafrans’ın ilk haftası, en iyi ve en büyük ayiti. Apre Premye gè mondyal la, nasyon ki te alye yo fè Almay peye taraf pakèt lajan kòm amann nan Trete Vèsay la. Sa te lakòz gwo rankin ki continye mennen jis nan Dezyèm gè mondyal la.
Erkekler nan ka sa a, peyi ki te gen viktwa li a, ki te premye peyi ki kase chenn li yo, epi ki te batay ak tout fòs li pou l defann tèt li Napoleon, se kontli menm ankò ki t ap peye. Olye yo korije sitiyasyon an, oubyen yo admèt abi esklavaj la, òdonans lan konsantre sou pèt finansyè ansyen patwon yo.
Plizyè dizèn ane pi ta, kèk nasyon, tankou Angletè, aboli esklavaj epi yo peye mèt esklav yo pou pèt yo fè yo, pandan y ap egzije esklav ki te fèk jwenn libète yo kontinye seyahati . Dapre Frédérique Beauvois, istikamet istoryen suis, Etazini se te taraf esepsyon: li libere moun apre Lagè sivil la, epi li pa peye moun ki te mete yo nan lesklavaj la.
Erkekler pat gen tankou ka Ayiti a. Ayisyen yo te deja özgürce tèt yo.
Nan kèk lòt ka yo, kèk gouvènman peye mèt esklav yo pou kalme opozisyon yo kont lwa abolisyon yo epi pou asire yo kontinye pwodui pou ekonomit ve pa kraze. Erkekler nan ka Ayiti a, Lafrans egzije moun ki te nan chenn yo pou yo peye.
Madan Beauvois di: “Se te pou pini yo. Vanjans’a bakın.”
Sa te koute anpil lajan. Bir 1803, Lafrans vann Etazini teritwa Lwizyàn nan pou 80 milyon fran, taraf tik kras anplis mwatye sa yo te mande Ayiti peye a. En son tarihler arasında, en son 15 saate kadar. Ayiti te 1/77yèm gwosè Lwizyàn.
Gouvènman ayisyen bir pat menm gen ase lajan pou peye premye vesman dèt sa a.
Bawon an tounen an Frans ak 3 diplomat Ayisyen. Lè yo rive, yo fè aranjman pou yo prete 30 milyon fran. Erkekler apre gwoup bankye yo, ki te gen fanmi Rothschild pami yo, te pran kurul pa yo, Ayiti soti ak 24 milyon fran sèlman.
Olye de 150 milyon fran, toudenkou Ayiti vin dwe 156 milyon fran, plis enterè.
Ön ödemeli para yatırma seçeneklerinden biri, banka, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans uzmanlarından. Epi sa te vin istikamet modèl pou kontwole koloni yo apre endepandans yo, sa te reyalize vizyon Bawon an. Pi devan yo te nonmen li Minis lamarin ak koloni yo.
Bawon ekri: “Anba rejim sa a Ayiti ap vin taraf koloni ki rantab anpil pou Lafrans epi se taraf pwovens ki p ap koute Lafrans anyen.”
Nèg Mawon, taraf estati nan mitan plas, temel Pòtoprens ki reprezante istikamet nèg ki sove anba lesklavaj k ap soufle taraf po lanbi pou l reyini kèk rebèl. Kredi… Federico Rios, The New York Times
‘Redui akòz lanmò’
Pari, wa a nonmen istikamet komite pou egzaminen plis pase 27 000 demann dedomajman ki vin anvayi yo pandan plizyè dizèn lane apre revolisyon Ayiti a.
Jean-Joseph de Laborde, genç fanmi tarafından satın alındı. kreye taraf bir baz yapılır ansyen kolon yo.
Jean-Joseph de Laborde Kredi… kannaday chapman
18 yaş ve üstü, Laborde transpòte preske 10 000 afriken al Ayiti nan bato esklav li te genyen epi li te gen plis pase 2 000 ay esklavaj sou plantasyon Ayiti, anpil nan yo mouri. Revolisyonè fransè koupe tèt li an 1794, erkekler 2 nan pitit li yo, Alexandre ak Nathalie, resevwa 350.000 fran kon sa, oubyen 1,7 milyon dola amerikan nan lajan jodi a, pou demann li te fè pou pèt li te fè ann Ayiti.
Ofisyèlman, ansyen kolon yo te resevwa istikamet dizyèm nan sa yo te pèdi sèlman. Men Alexandre, pitit gason Laborde, ki te istikamet abolisyonis wouj, nan istikamet deba palmantè an 1833, di pèman dedomajman yo te tèlman gwo yo te depase pèt mèt plantasyon yo an reyalite.
Li di lejislatè yo: “Avèk mwatye dedomajman mwen ta resevwa a, mwen ta ka achte tou le twa kay m genyen yo.”
Dapre lalwa, komite an te ka peye Fransè yo sèl pou byen imobilye yo te pèdi. Men sa te parèt klè “esklav yo te prèske sèl byen ki gen valè Sen Domeng te genyen” e yo ta dwe antre nan kalkil la tou, dapre sa Jean-Marie Pardessus, taraf responsab ki te kolaboreman nandomorasyon regülasyonu kòlèg lejislatè li yo.
Ti kras sa moun konnen sou desizyon komitesi an soti nan istikamet liv 990 paj ki te gen nòt orjinal komite an ki te ekri alamen; yo te jwenn liv sa a nan achiv fransè nan zòn Woubè an 2006.
Kèk ansyen kolon te depoze plizyè lèt kapitèn bato esklav ak machann esklav te ekri kòm prev yo te achte Afriken yo te kaçırma yo lavèy revolisyon an. Okontrè, manm komite an emekli pri esklav yo te mennen avèk yo lè yo t ap sove a.
1828’de Filipin Louise Geneviève de Cocherel’de tande kurulur. Papa l ki te fenk mouri te istikamet notab ki te gen baştankara Maki de Cocherel. Misye te gen 6 pwopriyete, youn nan yo te istikamet plantasyon kann ak kafe.
Bawon Vastey a te idantifye Cocherel nan trete li te ekri pou montre mechanste sistèm esklavaj la, erkekler avèk istikamet ekriti swa, sekretè ki tap pran nòt pou manm kurul an te anrejistre pèt maki a sa k
Plantasyon kann ak koton li yo te vin “redui akòz lanmò” bir 220 esklav yo te değerlendirmek bir 3.425 fransa pat tèt.
Kantite esklav nan plantasyon kafe a te vin “redui a 40 akòz lanmò”, yo te vo 3 250 fran chak. Sou bitasyon an, 7 esklav ki te genyen ve te vin “redui a” 6, yo te vo 2 500 fran pa tèt.
Chenn yo te konn sèvi pou mare esklav ayisyen nan istikamet mize nan kapital la. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Kantite esklav nan plantasyon kafe a te vin “redui a 40 akòz lanmò”, yo te vo 3 250 fran chak. Sou bitasyon an, 7 esklav ki te genyen ve te vin “redui a” 6, yo te vo 2 500 fran pa tèt.
Bir 1789, anvan isyanı esklav yo, maki a te achte 21 nouvo esklav anvan l te pati al Lafrans. Erkekler li pa t di ki kote li te mete yo travay; ki fè, taraf pri mwayen jiska dènye santim nan: 3 366.66 frans.
Alafen, 1860 yýlýnda 280 dolar dolaþýmla 1.450 fransa fransýnda, 1860 yýllarýnda, çakýmýzdan, þekerden, þekerden, þekerden, piblikasyondan, þekerden, þekerden, þekerden, þekerden, kýsmýndan.
Kontrèman, plantè kafe ann Ayiti t ap fè apeprè 76 $ dola ameriken pa ae an 1863, dpre sa Edmond Paul, istikamet ekonomis ayisyen ki politisyen tou, te ekri lè sa a, ki apèn ase pou achte manje “ki pa vo anyen” taraf fwa pa jou, menm ak sa esklav manje.
Li di: sa fè m sonje lesklavaj.
‘Pre pou batay’
Gouvènman ayisyen an vin pa gen lajan menm kote a. En iyi tatiller, en iyiler, en iyiler, en iyiler, en iyiler. Sa pat kite okenn lajan pou sèvis piblik.
Gouvènman fransè a fè menas lagè pou li touche rès lajan l lan.
Nan istikamet lèt Minis fransè afè etranjè a te ekri konsil li ann Ayiti an 1831, li di: “Gen taraf lame ki gen 500 000 gazon ki pare pou batay, e gen istikamet rezèv ki gen 2 milyon moun pou kore gwo fòs sa a. ”
Pou reponn, Prezidan Boyer pase istikamet lwa ki mande chak grenn Ayisyen pare pou defann peyi a. Se li ki te bati vil Petyonvil ki tounen vil lelit Ayiti a kounye a, sou mòn, lwen pò a, nan taraf distans boulèt kanno pa ka rive.
Ata diplomat fransè yo te rekonèt menas yo fè gouvènman ayisyen an mete lajan nan lame li olye li voye l Lafrans.
Nan istikamet lèt istikamet diplomat fransè ekri an 1832, diplomat la di: “Laperèz pou Lafrans ki bezwen touche, pa pèmèt li redui eta lame li.”
Nan fen 1837, 2 fransè rive Pòtoprens avèk lòd pou yo negosye tarafindan nouvo trete epi pou rekòmanse pèman yo. Swadizan dèt endepandans lan vin redui bir 90 milyon fran, epi an 1838, taraf lòt bato lagè tounen Lafrans avèk dezyèm pèman Ayiti a. Pèman sa bir souse pi fò lajan Ayiti taraf lòt fwa ankò.
Lame a souse istikamet lòt gwo pòsyon, dapre Victor Schœlcher, istikamet ekriven fransè abolisyonis ak politisyen. Apre sa, te rete taraf tik kras pou lopital, travo piblik, avèk lòt kalite byennèt piblik. Edikasyon resevwa sèlman 15 816 goud, mwens pase taraf pousan bidjè a.
“Apre sa li vann tèt li”
Depi o kòmansman, ofisyèl fransè yo te konnen jan peman sa yo pa t ap bon ditou pou Ayiti. Men yo te ensiste pou yo touche, epi pandan plizyè dizèn ane, anwetan kèk espsyon, sitou pandan peryòd soulèvman politik. Ayiti chache tarafından jan pou l jwenn kòb la.
Jounal New York Times Suiv tras chak pèman Ayiti te fè pandan istikamet peryòd 64 ane, nan fouye plizyè milye paj dosye achiv ve Frans epi ann Ayiti, ansanm ak plizyè dizèn atik ak liv soti nan 19yèm syèk marsémansénan , minis finans ayisyen an te ekri.
Frederic Marcelin Kredi… kannaday chapman
Genel bak, ayiti te voye Lafrans te souse plis pase 40 pou san lajan toplam gouvènman ve te antre.
Nan istikamet lèt istikamet kapitèn fransè te ekri Bawon Mackau ve 1826’dan önce kagezon lò ki te soti Ayiti, li di: “Yo pa konn ki pòt pou yo frape.”
Kapitèn nan ekri: “Apre yo fin eseye prete lajan lakay yo, kolekte fon patriyotik, pran don fòse, vann pwopriyete leta, finalman yo reziyen yo fè sa ki pi mal la”, 10 ane taks egzajere ki te “tèlman peso a te ka reyalize, ki fè lè chak grenn moun fin vann tout sa l posede, apre li vann tèt li, yo p ap menm rive rasanble mwatye nan kantite lajan yo mande yoa.”
Yon rapò 1826 ki doğrulama valè lajan ki soti Ayiti nan kèk kès klete abò taraf batiman fransè.
Malgre sa, vè 1874, Ayiti te fin peye tout dèt la esepte 12 milyon fran nan doub dèt li te dwe Lafrans, gras a enpo sou kafe. Pou gouvènman ve son olarak, epi pou l te ka envesti finalman nan devlopman peyi bir nan bati pon, ray tren, fa, li al prete 2 lòt gwo lajan ankò nan men bankye fransè yo.
Lajan prete sa a tounen istikamet “gaspiyaj san wont,” dapre pawòl prezidan asanble nasyonal Ayiti a apre ankèt palman an.
Nan istikamet lajan Ayiti t ap prete bir 1875, bank fransè ak envestisè li yo pran 40 pou san nan tranzaksyon depi anlè. En son ve en son bilgiler.
Olye Ayisyen chape anba mizè, yo antre pi fon ladan.
Pandan pi gran pisans mondyal yo, cet menm kèk ti peyi tankou Kosta Rika, t ap envesti nan kokennchenn pwojè sante piblik pou konbat maladi e pou amelyore kalite lavi pou sitwayen pa yo, Ayiti menm se ti b kras tank k lopital epi enstale manman tiyo dlo. An 1877, lè yo te kreye Depatman Travo Piblik ofisyèlman, li te gen 2 achitèk avèk 6 enjenyè pou tout peyi a nèt.
Spencer St. John, istikamet diplomat anglè, te dekri vil Pòtoprens nan epòk sa a petèt kòm “vil ki te gen pi move sant, ki te pi sal, epi, akòz sa, vil ki te gen plis ka maladi lafyèv sou latè,” paske te gen anpil watè moun ki fè pil nan ma dlo nan lari; “nan lòt peyi dlo sal sa yo ale nan tourego.”
Robert Lansing Kredi… kannaday chapman
Banka kredisi plis avantajları nan lajan prete 1875 lan se te Crédit Industriel et Commercial, enstitisyon fransè ki te ede Finansman Tou Efèl la.
E-tousuit apre Crédit Industriel te fè premye esè li kit te rapòte l anpil ann Ayiti, li vin ankadre peyi a istikamet lòt fwa ankò, fwa sa a li ede kreye Bank Nasyonal d Ayiti.
Ön ödemeli bir banka için ayrı bir bankadır.
Avèk katye jeneral li a Pari, se òm d afè fransè avèk aristokrat fransè ki te kontwole li, bank lan vin pran kontwòl jesyon trezò piblik peyi d Ayiti, fè gouvènman ayisyen an peye vasiyetnamesi ne zaman kurulacak peye taraf bòdwo, epi bank lan voye benefis la bay aksyonè li yo ki ve Frans. Bir 1894, istikamet ane referans, envestisè fransè bank lan yo touche plis pase bidjè agrikilti gouvènman ayisyen te pwopoze pou tout peyi a.
Nisan 1915, lè Ameriken vin ranplase Fransè kòm fòs ki pi dominan ann Ayiti, yo fè plis pase kontwole bank nasyonal peyi a: yo enstale istikamet gouvènman pope twèl, yo kraze palman anba menastaleım, sepa yo tr yo yo pa touche, yo touye manifestan epi yo re-ekri konstitisyon peyi a, ki ototorize etranje pozlar pwopriyete pou premye fwa depi endepandans lan.
Okipasyon militè a dire 19 ane, epi yo te jistife sa kòm taraf bagay enpòtan anpil pou sekirize enterè ameriken nan rejyon an, pou donte dezòd fiskal Ayiti a. Peyi Etazini, kote istikamet lè lejislatè yo te pè efè kontaminasyon endepandans Ayiti a, kounye a yo dekri envazyon an kòm taraf misyon pou al fè sivilizasyon, ki nesesè paske, jan Sekretè d Eta Robert Lansing teras afri an 1918, gen okenn kapasite pou òganizasyon politik.”
En çok ziyaret edilenler arasında, Wall Street’i ziyaret edin, National City Bank of New York Citigroup’u ziyaret edin.
Ve 1922, asosye li yo te gen tan achte tout aksyon Bank Nasyonal peyi d Ayiti a, epi, avèk istikamet garanti nan men gouvènman ameriken, bank lan te vin genyen chans ofri Ayiti prete plis lajan toujou. Bank lan vin rive nan taraf pwen kote l kontwole tout dèt Ayiti yo epi li suiv menm pratik ki te deja byen tabli.
Bank lan pa t fè gran efò pou ede Ayiti, pandan l ap souse taraf ka nan lajan peyi at ap rantre pandan pwochen 10 ane yo, dapre istikamet rapò fiskal anyèl jounal Times tahlile.
Yon yakınsal Citibank Manhattan. Kredi… Hiroko Masuike/The New York Times
Lè anketè ki soti nan Nasyonzini ki te fenk fòme vin vizite Ayiti apre Ameriken yo fin remèt kontwòl finans peyi bir 1947, anketè yo jwenn taraf peyi nan menm move eta li te toujou ye a .
New York Times’ta bir New York Times gazetesi, depi 1825 rive 1957, dèt entènational souse istikamet mwayèn 19 pou san nan lajan peyi bir antre chak ane, en nan sèten ane dèt la manje plis pase 40 pou san.
Yon ekonomis italyen Ugo Panizza ki egzaminen doub dèt la di: “Sa se istikamet gwo montan parapò a modelèn yo.”
Met sou sa, lepli souvan peyi prete lajan pou yo envesti nan byennèt yo ak devlopman yo. Se ra pou sa rive ann Ayiti. Her iki taraf için de geçerli.
Dapre Thomas Piketty, istikamet ekonomis fransè ki te egzamine doub dèt la tou: “Premye enpak ekonomik retrè sa a a sèke pa t genyen lajan pou envesti nan edikasyon, lasante ak enfrastrikti. Erkekler, sa ki pi grav toujou, fuit sa a deranje demach konstriksyon istikamet Eta nèt pou lontan.”
Se pa tout moun ki dakò. Nan kèk peryòd, pi gwo ribrik nan bidjè leta ayisyen an, ki menm pi gwo pase pèman dèt li, se te lame.
Ana bilgisayar tarafları arasında bağlantı kurun.
Erkekler genel olarak ayiti ve ayiti bir kòm pòtre istikamet gouvènman piyajè, ki pi enterese nan lastik pwofi finansye ak nan rete o pouvwa pase ede pèp li.
Mats Lundahl, taraf ekonomis peyi Lasyèd ki te pibliye anpil liv sou Ayiti, di: “Te toujou genyen altènatif: Depanse mwens nan lame, depanse plis nan devlopman. Sa a se te istikamet chwa yo te vle fè.” Li fè remake Ayiti te gen 22 gouvènman ant 1843 ve 1915. Revolisyon oswa kou d eta kraze 17 ladan yo.
Mesye Lundahl di: doub dèt Lafrans te fòse Ayiti pran an te fè istikamet efè sou peyi, men, “mwen pa panse se sa ki te rezonal soudevlopman Ayiti a.” Li di, dirijan ayisyen yo menm “yo te fè zak pa yo tou.”
François Duvalier, diktatè ki gen ti non “Papa Doc,” li chita nan mitan an 1963. Kredi… İlişkili basın
‘Prezidan bir vi’
Yo eli taraf doktè ki renmen li anpil e ki nan senkantèn li, prezidan an 1957.
François Duvalier, tap dirije istikamet klinik ki fòme doktè pou yo trete istikamet maladi yo rele pyan. Li te pwomèt l ap libere gouvènman anba grif lelit peyi a epi l ap rezante lòt Ayiti a: malere ki pa gen wout betonnen, dlo, ak edikasyon. Li te rele yo “Moun yo inyore yo” epi li te pwomèt l ap emekli yo nan mizèsen a.
Avni peyi a te parèt bèl. En iyi seçenek 130 ane, fado dèt entènational la te leve sou do Ayiti. Epi apre gwo fredi te gate rekòt kafe o Brezil, pri danre monte disèt wotè, sa vin bay Ayiti istikamet bon valè lajan li pa t atann, e lajan sa a yo te kòmanse depanse nan bati kanal irigasyon epi i n premye gwo .
An 1954, Bank Mondyal di: “Moman sa a kounye a pote istikamet opòtinite esepsyonèl pou Ayiti.” Li ajoute: peyi a “dwe sezi opòtinite sa a kounye a.”
Dokte François Duvalier Kredi… kannaday chapman
Olye de sa, Duvalier lage peyi l la nan dezespwa.
Diktati 28 an ant li menm ak pitit gason l Jean-Claude la te teyorize peyi a. Kò milisyen Tonton Makout Duvalier te kreye a te atake toout moun yo te kòm istikamet menas, menm etidyan ak jounalis tou. Yo voye plizyè santèn moun nan taraf seri ödül Òganizasyon Dwa Zimen rele “Triyang lanmò” epi moun pa janm pran nouvèl yo ankò. Gen lòt yo lastik nan lari, yo kite kadav yo fè pil a tè a. 1964 Duvalier deklare tèt li “prezidan a vi.”
Pwofesyonèl pati kite peyi bir ak tout espètiz yo te genyen. Ve 1970, daha fazla bilgi için, bir Monreyal pase ann Ayiti, dapre kalkil jounalis James Ferguson.
Duvalier vin konplete koripsyon ansyen dirijan yo: dört erkek nan monopoli tabak leta a, detounen salè travayè ayisyen yo voye nan kullanan kann Dominiken yo. Gouvènman l lan kase ponyèt sitwayen peyi bir kategorikman, pran lajan yo sitou nan “Mouvman Rekonstriksyon Nasyonal” li a, sa jiris rele istikamet vil “konplètman imajinè” ki rele “Duvalierville”.
O kòmansman, gouvènman Duvalier a te jwenn istikamet alye nan lit Gè fwad la ki t ap dewoule jis nan lòt mwatye glòb terès la: Etazini.
Apre taraf diplomat ayisyen te oy pou wete Kiba nan Òganizasyon Eta Ameriken, gouvènman etazini ve dakò finanse taraf gran ayopò, ki rele Ayopò Entènasyonal François Duvalier, Pòtoprens. Jounalis te rapòte aranjman ve jeneralman kòm taraf akò ban mma ba w, erkekler Ajans Etazini pou Devlopman Entènasyonal la USAID vin fèmen katye genel li ki te fenk bati Pòtoprens lan akòz koripsyon nan gouvènman Duvalier a.
Apre Duvalier, ki te gen ti non “Papa Doc,” fin fè taraf dezyèm kriz kadyak, li fè chanje konstitisyon peyi bir dekwa pou jèn pitit gason li, ki te gen 19 an sèlman, te ka ranplase l. Jean-Claude Duvalier, yo te bay ti non “Baby Doc,” vin kontinye dominasyon kraze zo ak koripsyon papa l la. Letan pou manifestasyon fòse yo transpòte diktatè bir ak fanmi l bir kachèt nan istikamet avyon amerikan mennen yo Lafrans, li menm ak fanmi l te gen tan vòlè konbyen milyon dola, paske l te trete leta tankou istikamet “byen wa sa pozde”, ankèt gouvènman ayisyen te jwenn.
Jean-Claude Duvalier, Baby Doc k ap fè taraf diskou Pòtoprens ve 1976. Kredi… Agence France-Presse — Getty Images
Pandan peryòd sa a, peyi a antre pi fon nan mizè. Sou chak 4 granmoun pa menm gen istikamet sèl ki konn li, dapre istikamet rapò Bank Mondyal an 1985. Ant istikamet ka ak mwatye timoun Ayiti soufri gwo malnitrisyon. Anpil nan yo se andeyò kote plantè kafe jwenn mwens pase sa yo te konn touche bir van rejimi Duvalier a.
Apre Jean-Claude Duvalier pati kite peyi a, yo leve taks kafe bir pou premye fwa pou istikamet peryòd pi plis pase 100 şeritli. Erkekler sa te istikamet ti kras iki ta.
Planè te toujou ap kiltive kafe plizoumwen menm jan an depi apre revolisyon an, nan ti jaden tou piti, kote pye kafe yo te poukont yo natirèlman, melanje ak pye bannann, pye zoranj, ansanm ak fèy legim. Pat janm gen taraf efò gouvènman an pou devlope endistri sa a, avèk nouvo teknoloji, avèk angrè oswa avèk nouvo kalite kafe.
Gwo rekòt ki t ap bay anpil anpil pwodui pandan plizyè nesil epi ki te peye bann dèt peyi a, te “tankou bèl mèvèy”. Enstiti Nasyonal Kafe Ayiti a epi minis agrikilti sa pa gen lontan.
Epòk 1980, kafe a vin an bès. Ti plantè malere kòmanse koupe pye kafe yo te genyen pou yo ranplase yo ak kilti ki pouse pi vit pou y al vann. Sa vin lakoz ewozyon. Nan zòn Dondon, plantè ki pa t kab wè Sitadèl la lontan pandan yo nan jaden yo akòz gwo touf fèy ki te konn bare yo, vin wè l byen klè toudenkou. Espòtasyon kafe kòmanse hızlı.
Mesye Angrand di: “Se sa ki pwoblèm nan ann Ayiti. Yo pa fè okenn envestisman nan zòn andeyò.”
Yon pòtre Jean-Bertrand Aristide, ansyen prezidan Ayiti, ki pentire sou istikamet mi. Kredi… Chang W. Lee/The New York Times
‘Pi bon toujou’
Ameriken rive nan baryè kay Prezidan Jean-Bertrand Aristide anvan solèy leve 29 fevriye 2004. Taraf diplomat ameriken ki antoure ak ofisye sekirite monte eskalye gwo kay la pou l rankontre prezidan an epi pou l mande l lèt demisyon l an lvan l ann egzil tusuit.
Mesye Aristide ki istikamet ansyen pè katolik ki te konn kritik diktati a ak tout fòs li sou lotèl legliz li nan bidonvil, ansanm ak Mildred Aristide, premyè dam nan, antre nan taraf machin diplomatik pou y al ayopò, av pisyon ameri istik istikametinde la.
Pesonn pa t konnen ki kote yo ta prale menm nan moman sa. Se wete yo t ap wete yo nan peyi a.
Pandan avyon bir ap fè viwonn anlè a, ak tout fenèt li bouche, dirijan fransè fin fou ap rele dirijan divès peyi afriken, y ap chèche ki moun ki dakò resevwa moun ki pral ansyen prezidan d Ayiti talè kon yesa te anbasadè fransè ann Ayiti lè sa a. Finalman, apre twa kote resize, Prezidan François Bozizé, Repiblik Sant Afrikèn, dakò.
Apre Mesye Aristide ateri Bangui, istikamet kapital plizyè milye kilomèt ayrı ak kapital pa l la, nan istikamet lòt kontinan, nonmen Toussaint Louverture lidè revolisyonè ayisyen an. 1802’den sonra, 1802’den önce, sabah erken saatlerde, yeni trenlerde, seyahatlerde, seyahatlerde.
Desen pòtre Toussaint Louverture, taraf lidè revolisyon aysyen an. Kredi… Getty Resimleri
Pawòl selèb Toussaint Louverture a se istikamet pawòl ki parèt nan anpil liv istwa d Ayiti: “Lè nou ranvèse m nan se sèl kò pyebwa libète moun nwa Sen Domeng nou koupe. Li pral pouse ankò gras a rasin li paske yo anpil epi yo byen fon anba tè a.”
Mesye Aristide te taraf ti chanje pawòl yo. Li di: “Lè yo ranvèse m nan se kò pyebwa lapè a yo dechouke, erkekler li pral pouse ankò paske se rasin Toussaint Louverture li genyen.”
Aprè, li vin pi dirèk: li di kèk medya ameriken yo te abuse l, nan telefòn.
Ayrı ayrı kolonizatè Ayiti yo dekri aksyon tèt ansanm yo a alaafwa kòm taraf rapwòchmanapre dezakò te genyen sou lagè Irak la ak taraf imânitè pou evite taraf gè sivil ki te prèske eklate ann Ayiti.
Sòlda rebèl ayisyen te nan nò, yo menase yo ta pral pran kapital la ak Mesye Aristide avan lontan. Aristide’yi ziyaret edin. Colin L. Powell, Sekretè d Eta ameriken, di deklarasyon Mesye Aristide ki di yo l la “ensanse”.
Men, Mesye Burkard, anbasadè fransè a, di jounal New York Times nan taraf entèvyou sa pa gen iki lontan, Lafrans ak Etazini te monte taraf “kou d eta” kont Mesye Aristide lè yo fòse l al ann egzil la.
E kwak demann Mesye Aristide fè pou Lafrans renmèt peyi a lajan l s lan pa t rezonal ki fè yo retire l sou pouvwa a, Mesye Burkard di ranvèsman Mesye Aristide la te gen istikamet bir artı bir plis: sa tou bloke kan paye ap fè anpil bri, ki fè dega tankou istikamet grenad kote l tonbe a, ki menase eklate tout relasyon avèk tout ansyen koloni yo.
Mesye Burkard di sa fè mete l deyò nan peyi a “pi bon toujou”.
Marin amerikan k ap fè patwouy ann Ayiti ve mas 2004, taraf gwoup sipòtè Aristide ap suiv yo epi ap fawouche yo. Kredi… Michael Kamber, The New York Times
Mesye Aristide te pran kou d eta deja, nan taraf kou militè an 1991, mwens pase istikamet apre li fin genyen premye eleksyon demokratik depi diktati a. Men peyi a te eli l ankò 9 bir apre epi li lanse kanpay restitisyon l lan an 2003, sou 200tyèm anivèsè lanmò Toussaint Louverture.
Ayiti te voye bay Lafrans pou swadizan dèt endepandans la nan men li, li di peyi li te ka envesti nan tout bagay yo pa t an mezi genyen: lekòl, lopital, wout, traktè ak dlo pouyiz peuyizan.
Bòdwo li prezante se te: 21.685.135.571,48 dolar.
Diplomat fransè pase chif sa bir nan tenten, ni pou gwosè montan ve ni pou presizyon li, epi kèk entèlektyèl ayisyen denonse sa kòm mwayen Mesye Aristide ap eeye pou l distrè moun sou pwoblèm uvwali a epiktéu uvwali a e kòm mwayen. Erkekler, dergi Times te mande kèk ekonomis ak kèk istoryen pou yo egzamine kalkil sa yo; tehlil yo fè jwenn kalkil Mesye Aristide yo te preske egzak, petèt menm modere.
Gouvènman Aristide la te anboche kèk avoka entènasyonal pou yo rasanble agiman, ak taraf espesyalis ki konn fè rechèch pou yo fè fouy nan achiv fransè. Jou 200tyèm fèt Endepandans peyi bir Mesye Aristide selebre devan taraf kokennchenn faul moun nan lakou palè nasyonal la, li pwomèt pou l ranplase salitasyonu 21 kout kanno a ak 21 bagay li ta pral fè kou Lafrans ta pral fè kou Lafrans ta k l k n s n d u u d u m u Bato Bawon de Mackau, 200 şeritli bir lastik.
Mesye Aristide te fè istikamet entèvyou ra ak jounal Times nan biwo lakay li nan istikamet katye tou öncesi Pòtoprens, ak estati tèt Toussaint Louverture tüm yıl boyunca. Li mande: “Pou ki sa apre 200 zan, Ayiti pòv kon sa?”
Li di: “Nou te kondane pou nou viv nan povrete, pa povrete sèlman, nan mizè. İstikamet mizè total ki asosye ak 1825.”
Apre yo fè l kite pouvwa a, pa gen youn nan ranplasan li yo ki plede kòz la ankò. Bir 2003, gouvènman fransè a rejte demann restitisyon li a. Douz apre, Mesye Hollande rekonèt Lafrans dwe Ayiti tarafindan dèt vrèman vre, anvan anplwaye li kouri deklare se pa istikamet dèt lajan.
Malgre tout bagay, Mesye Aristide ensiste li menm ak kèk lòt moun gen tan “simen plan nan chan an” pandan l ap fè remake alòske revolisyon ayisyèn nan te kòmanse an 1791, sa te pran anpil ane anlib esklav yo yo anpil lòt ane ankò jiskaske yo reklam endepandans.
Li di: “Koze sa a po ko fini.”
Prezidan Jean-Bertrand Aristide nan Palè National nan Pòtoprens, 31 desanm 2003, lavèy bisantnè Ayiti. Kredi… Ruth Fremson/New York Times
‘Reziyen wak mizè’
Bri feray pèl an fwote sou beton an fè eko deyò koperativ kafe Vincent Ogé a. Travayè k ap itilize metòd ki pa janm chanje pandan plizyè nesil, ap pele grenn kafe k ap seche nan solèy voye nan bourèt.
Nan koperativ kafe nan Dondon. Kredi… New York Times için Federico Rios
Bri feray pèl an fe k ap fwote sou beton an fè eko deyò koperativ kafe Vincent Ogé a. Travayè k ap itilize metòd ki pa janm chanje pandan plizyè kuşak, ap pele grenn kafe k ap seche nan solèy voye nan bourèt.
Pandan solèy ap kouche, plantè yo kòmanse rive, yo pote premye rekòt dönem bir ki fèk soti nan jaden yo nan bokit ak nan sachè plastik epè.
Françisque Dubois, fondatè koperativ kafe zòn nan, di: “Tout benefis kafe a pa t janm al jwenn peyizan yo.”
Li di: “Menm si lajan an te tounen, li pa a rive jwenn nou. Li ta prale nan pòch gwo moun yo, tankou Duvalier, ki mete tout nan bank suis.”
Mesye Dubois chita sou taraf chèz hisse pou li resevwa kiltivatè yo nan istikamet chanm sonm kote yo trete kafe. Bir kote li gen taraf travayè pye atè k ap tranpe kafe plantè yo pote bir nan istikamet bokit dlo pou emekli tout grenn kafe ti bèt pike. Apre sa, yo wete po kafe a, epi grenn ki rete yo, sa moun rele grenn kafe a, ale nan taraf sitèn pou yo fèmante. Metòd la pa pi chanje
Ana hikayeyi okumaya devam edin
Rasin mizè Ayiti: Onarım yo bay Mèt esklav yo
Herhangi bir arkadaşınıza bir hikaye gönderin
Abone olarak, sahip olduğunuz 10 hediye makalesi her ay vermek. Paylaştıklarınızı herkes okuyabilir.
Bu makaleyi ver- Uygulamada oku
20 Mayıs 2022’de yayınlandı 21 Mayıs 2022’de güncellendi, 13:59 ET
İngilizce oku
DONDON, Ayiti — Adrienne Present rantre nan taraf ti rakbwa sou kote lakay li epi l komanse keyi kafe k ap mi sou pye kafe l yo, grenn kafe yo klere tankou kèk grenn mab wouj nan men li.
Rekòt kafe a kòmanse.
Chak maten, li limen istikamet dife chabon atè anndan kay li nan fènwa a. Kouran po ko janm, pye nan zòn bò lakay li nan nò peyi d Ayiti ile tanıştı.
Li mete taraf veso dlo sou dife a, istikamet dlo l sot pran nan sous ki tou pre a, taraf dlo sous ki anba pye taraf mòn k ap ponpe dlo sou tè istikamet kiltivatè. Li mete poud kafe bir nan dlo a, istikamet kafe li fin seche, li vannen l, li griye l epi li pile l nan istikamet gwo pilon, ocak yo te montre l sa lè l te piti.
Adrienne Present ap hazır kafe byen bonè nan maten lakay li Dondon, Ayiti. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Kafe jwe istikamet wòl enpòtan nan lavi moun depi preske twa syèk, depi lè esklav yo te fè premye jaden kafe pou fransè yo nan mòn yo. Nan epòk sa a, peyi a pat t rele Ayiti, yo te rele l Sen Domeng – pi gwo pwodiktè kafe ak sik yo itilize nan kizin Pari ak nan ti restoran ki te konn sèvi kafe Hamburg. Koloni an te fè anpil fanmi fransè vin trè zengin. Dapre kèk istoryen, se peyi ki te pi brital tou sou latè.
Zansèt madan Present yo fini ak sa, yo te patisipe nan premye revolisyonesklav ki fèt nan tan modèn an 1791 epi yo kreye taraf nasyon endepandan an 1804 — plizyè dizèn ane anvan Angletè te deklare esklavaj an tan modèn oub .
Erkekler pandan plizyè kuşaktan önce endepandans lan, yo fòse ayisyen peye pitit pitit mèt esklav yo, pami yo madanm Anperè Brezil la; bofis Nicolas I, Anperè Larisi a; dènye Chanselye Enperyal Almay la; ak Gaston de Galliffet, genel fransè yo te konnen tankou “Bouche Komin nan” poutèt li te kraze istikamet isyan Pari an 1871.
Fado sa a continye san pwoblèm jis nan 20tyèm syèk la. Finansman Tou Efèl, Crédit Industriel et Commercial a Pari, ak envestisè li yo. Yo te gen kontwòl trezò Ayiti depi Pari pandan plizyè dizèn ane, epi finalman, bank lan vin fè pati istikamet pi gwo enstitisyon finansyè ann Ewòp.
Ayiti an 1875 se Credit Industriel et Commercial, taraf enstitisyon fransè ki te ede Finansman Tou Efèl la. Kredi… Agence France-Presse — Getty Images
Richès Ayiti yo te atire Wall Street’te, her şey dahil olmak üzere, Citigroup bir anpil lajan’dan önce. Konpayi sa a fòse Fransè yo ale epi sa ede amerikan vin pran kontwòl Ayiti – youn nan okipasyon militè ki pi long nan istwa peyi Etazini.
Malgre’de büyük bir fabrika kafe ki nan pòsyon tè Madan Mevcut yo ann Ayiti pa janm gen ni dlo tiyo lakay yo ni fòs septik. Yo gen latrin pa dèyè kay yo epi yo kuit canlı ak pwa yo – sou twa wòch dife. Yo pote rekòt kafe yo ale sou do ti chwal mèg yo sele ak hisse kokoye ak brid ki fèt ak kòd, oswa yo pote kafe a sou tèt yo, a pye, byen sou wout tè.
Anpil moun, tankou, Jean Pierrelus Valcin, mari Madan Present, pa konn li, paske “yo pa t janm chita sou ban lekòl,” jan moun konn di. Erkekler için en uygun fiyatlar, erkekler için en uygun fiyatlar.
Mesye Valcin ki wè mwens de jou an jou men ki pa gen ase lajan poul al kay taraf espesyalis, di: “Pa gen anyen nan peyi sa a. Fòk pitit nou kite peyi sa a pou yo jwenn travay.”
Li sèvi ak istikamet mo ou tande souvan ann Ayiti: mizè . Daha fazla zaman geçirin.
Cap-Haïtien. “Doub dèt” Ayiti a, fidye için önceden hazırlanmış, te ede soude Ayiti nan povrete ak soudevlopman. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Vyolans. Trajedi. Grangou. Soudevlopman. Mo sa yo kole sou do Ayiti depi plis pase 100 şerit. Kaçırma. salgın. Tranblemannte. Yo asasinen prezidan an, fwa sa a nan kabann lakay li.
Anpil moun ap mande kouman sa fè posib, pou Ayiti pataje taraf zile ak Repiblik Dominikèn ki gen istaamet sisèm tren ki pase anba tè, asirans maladi, lekòl leta, otèl k ap byen mache epi bon jan peryòd devlopman ekonomik?
Repons yo abitye bay se koripsyon, ak bon rezon pou sa: dapre listwa, lidè peyi d Ayiti piye peyi a pou yo plen pòch yo, palmantè monte nan radyo pou yo di jan yo asepte lajan pa anba epi istikamet ti ponyen moun wole wole ekonomik, pandan y ap peye taraf ti pousyè taks. Transparency International klase peyi bir pami nasyon ki pi konwonpi nan limonn.
Erkekler için en iyi şey şudur: En çok tercih edilen kişilerden biri şudur: Birinci sınıf, özgürce ve özgürce yaşamak için.
Baron de Mackau Kredi… kannaday chapman
Ayisyen te gen anpil rezon pou sa te enkyete yo. Apeprè 2o bir avan sa, Napoleon te eseye detui yo, lè l te voye pi gwo espedisyon bato lagè Lafrans janm deplase, ak bòfrè li alatèt. Ayisyen yo genyen batay la epi yo deklare endepandans yo. Napoleon’un en büyük efsanesi Waterloo efsanesi.
Men kolonya fransè zengin yo te kontinye bay presyon pou yo reprann teritwa a, epi yo jwenn istikamet lòt moun pou koute yo lè monachi Bourbon an pran pouvwa a. Taraf minis lamarin, istikamet ansyen kolon ki te an favè esklavaj, te menm ekri istikamet yeni plan pou retounen mete Ayisyen nan esklavaj ankò oswa “kraze zo yo” pandan l toujou gen taraf pi gwo lame.
Ayiti pat te ka espere okenn lòt peyi ta vin ede l defann tèt li. Ayiti, tüm ayrıntıları gözden geçirin. Amerika Birleşik Devletleri’ne ait bir yer için, yeni bir gün geçirdiniz.
Yon ilistrasyon ki montre sòlda Napoleon te voye k ap atake Ayiti an 1801. Kredi… Gama-Rapho, Getty Images aracılığıyla
Poutèt sa, Prezidan Ayiti a, ki te vle fè komès ak lòt peyi epi pou l asire rekonesans lòt peyi anvè Ayiti, te asepte demann peyi Lafrans yo. Ak sa, Ayiti vin tabli taraf lòt presedan: Li tounen premye peyi epi sèl peyi kote desandan esklav peye desandan mèt yo reparasyon — pandan plizyè kuşak.
Souvan yo rele sa “dèt endepandans lan”. Men se taraf pawòl kwochi. Fidyeye bak.
Ayiti te genyen. En iyi tatiller için en iyi seçimler, en iyi seçimler, ofisler, Beaubrun Ardouin, 19 yaş ve üstü.
Men se te lide a sa, taraf pati nan plan an. Wa fransè a te bay Bawon taraf dezyèm misyon: asire li ansyen koloni bir prete lajan nan men kèk nouvo banka fransè pou l fè pèman yo.
“doub dèt” Ayiti a — fidye bir ak lajan prete pou peye li — transzaksyon sa yo te gwo kòb ki ranfòse sistèm bank entènasyonal Parizyen bir ki te fèb epi sa asire premye pa Ayiti so u l u u u u te gwo kòb ki ranfòse Dapre dosye Ardouin yo, komite yo te peye bankye yo sèlman te depase valè lajan gouvènman ayisyen te rantre ane a.
Epi sa se te ikikèt la. Doub dèt sa a te pouse Ayiti antre nan istikamet seri dèt ki fè peyi bir mache bwete pandan plis pase 100 lane, nan souse tout lajan Ayiti rantre nan anpeche l devlope enstitisyon ak baz òganizasyon ki esansyèl nan panamettan nasyon. Plizyè kuşağının ilk yıllarına ait olan bir tarih, bir tarih öncesi dönem, bir tarih öncesi dönem, yeni bir tarih, bir dünya, bir dünya, bir dünya, bir dünya, bir şey, bir şey, bir şey, bir şey. Amerika Birleşik Devletleri’nden önce, epi pou diktatè pa yo.
En iyi zaman dilimleri için en iyi lastikler, en iyi ve en son seyahatler için tasarlanmıştır. li a, menm nan pwovens peyi bir yo te kòm kote ki rapòte plis lajan epi ki te pwodui plis nan Lemonn.
Pandan vonvon ap chante nan jaden kafe Cedieu Joseph nan Dondon, istikamet vil nan Nò peyi d Ayiti kote Madan Present rete, di: “Se te istikamet peyi pòv yo te toujou ap fè vin pi pòv apre 300 an esplwatation.” L ap jere istikamet koperativ ki pote taraf olmayan revolisyonè ayisyen ki soti nan zòn nan, epi li rele swadizan dèt endepandans lan taraf fwèt modèn, Lafrans kenbe nan men l pou l pini ansyen, koloni li bir poutèt vteyi sa, e l e swadizan dèt endepandans li genyen endepandans li.
Li di: “Esklav yo te goumen pou endepandans nou. Fè yo peye pou endepandans sa a ankò, se taraf pyèj pou òganize taraf lòt kalite esklavaj.”
Depi lè sa a, sa yo rele doub dèt la fonn nan listwa. Anpil fwa Lafrans pa pran afè doub dèt la pou anyen, li defòme koze a, oubyen li pa mansyone sa ditou. Kèk grenn istoryen sèlman tahlile pwen sa an pwofondè. Kèk istoryen di: pa gen okenn kontwòl detaye ki janm fèt pou montre konbyen Ayisyen yo te peye toutbon. Menm ann Ayiti, deba kontinye fèt jiska prezan sou efè dèt la fè sou ekonomik peyi a, sou devlopman li ak sou avni politik li.
New York Times plizyè mwa ap fouye nan plizyè mil paj dokiman, dokiman gouvènman, kèk f ladan yo gen plizyè syèk epi se raman istoryen etidye yo, si yo janm etidye yo. Nou fè rechèch nan plizyè bibliyotèk ak achiv ann Ayiti, an Frans, ak Etazini pou nou tahlile kesyon doub dèt la ak enpak li sou Ayiti nan domèn finans ak politik.
Plantè kafe k ap pote yo kay Vincent Oge; taraf koperativ Dondon. Kredi… Federico Rios, The New York Times
En iyi tatiller en iyi tatiller, nou kalkile kantite lajan ayisyen peye fanmi ansyen kolon yo, banka fransè yo, ak envestisè ki te fè Ayiti premye premye pè yo, nou pa kalkile lajan pèman yo te bay gouvèsyen ofis dèt sa a, nou kontwole valè enterè ak frè yo peye pou reta pandan plizyè dizèn ane tou.
Nou dekouvri Ayisyen peye 560 milyon dola kon sa dapre valè lajan an jodi a. Erkekler sa pa montre vrè pet Ayiti fè a. Büyük bir ekonomi için ayrı bir ekonomi. sa at ap ajoute taraf montan estwòdinè 21 milyon dola ann Ayiti nan tan ki pase a, menm lè konte koripsyon ak gaspiyaj tout tande pale de yo a.
Pou ba w istikamet lide, kantite lajan sa a pi plis pase tout ekonomit peyi d Ayiti ve 2020.
Nou pataje dekouvèt nou fè yo ak 15 gran ekonomis epi ak kèk istoryen finansye ki etidye iktisat peyi ki sou wout devlopman yo ak jan dèt leta aji sou devlopman yo. Yo tout, esepte youn, te dakò ak tahminleme 21 milyon dola a, yo di estimasyon sa a posib oswa chif la ba. En iyi gün, en iyi geceler, en iyi tatiller.
Rezon an senp: si yo pat bay ansyen moun ki te gen esklav yo lajan sa a, lajan an pa t ap rete nan men plantè, nan men lesivyè, nan men bòs mason ak lòt moun ki travay pou li. Yo t ap depanse lajan sa yo nan dergi, nan peye lekòl oubyen swen sante. Sat ap ede biznis yo devlope, oswa kreye nouvo biznis. İstikamet pati nan lajan ve pral jwenn gouvènman an, petèt pou fè pon, tourego ak sistèm distribisyon dlo.
Kalite depans sa bir bay rannman apre istikamet sèten tan, li pouse devlopman ekonomik peyi a. Bu, ekonominin bir parçası değildir.
Erkekler plizyè lòt di san fado doub dèt sa a, Ayiti ta kapab gen menm nivo devlopman ak lòt peyi tankou l nan Amerik Latin nan. Victor Bulmer-Thomas, taraf istoryen ki etidye devlopman ekonomik rejyon an, li di “Pa gen oken rezon si Ayiti pat t gen fado Lafrans lan sou do l poul pa ta rive fè sa.” André A. Hofman, istikamet espè sou devlopman ekonomik ann Amerik Latince, li menm tou li di kalkil sa a “trè rezonab”.
Nan ka sa a, pèt Ayiti fè a grav anpil: 115 milyon dolarlık bir ön taraf sèten tan, oubyen 8 fwa gwosè ekonomit peyi a an 2020.
Pou n di sa istikamet lòt jan, si yo pa t fòse Ayiti peye ansyen mèt esklav li yo, dapre estimasyon taraf grup espesyalis entènasyonal sa pa fè lontan, valè lajan moun nan peyi at ap fè an préwaiske, 2018 menm valè ak Repiblik Dominikèn, peyi vwazen an.
Ayiti bir “pi move dèt yo janm mete sou do” ile bir fado için bir araya geldi.
Kote plantasyon Dion an te ye, taraf plantasyon kafe fransè ki te sèvi ak esklav ayisyen epòk 1700. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Günlük Times kalkile efè doub dèt la sèlman, onarım yo bay kolon yo ak lajan Ayiti te prete o kòmansman pou l peye kolon yo. Erkekler pwoblèm Ayiti pat t fini la sèlman.
De la ede deklannche tout seri dekalaj, defisi nan bidjè peyi bir epi gwo lajan peyi bir prete nan men peyi etranje ki bay peyi ve fòm li genyen ve jis nan 20tyèm syèk la ak aprè.
Malgre Ayiti fè dènye pèman bay ansyen mèt esklav li yo an 1888, dèt la te la toujou: pou Ayiti fin peye dèt la, li te prete lajan nan erkekler lòt bank etranje, ilk kez bir araya geldi. tèt yo, ki pa t enterese defann kòz pèp yo, yo te pran taraf bon valè nan lajan pèp la pandan plizyè dizèn apre apre sa.
Apre plizyè dizèn ane Ayiti fè ap peye Lafrans ekonomit peyi a bese, Ayiti al prete plis lajan toujou. Ve 1911, sou chak $3 dola Ayiti ranmase nan enpo sou kafe, pi gran sous revni peyi a, $2.53 dola ladan te pou peye dèt envestisè fransè yo, dapre deklarasyon Gusti-Klara Gaillard ak Alain Turnier, 2 istoryen kadòmyen ki en bay ak dosye yo jwenn nan achiv diplomatik nan kèk katye Pari.
Sa pat uçurtma anpil lajan pou jere peyi a, ale wè pou bati istikamet peyi.
Pandan kèk ane okipasyon amerikan nan ki te kòmanse an 1915, pi gwo pati nan bidjè Ayiti te pou peye salè ak depans ofisyèl ameriken ki t ap kontwole finans peyi bir olye pou bay tout popilasyon an, 2 milyon moun sante.sa, swen
40 yaş ve üstü, yaş ve üstü, yaş, yaş, yıl, yaş, yaş, “anpil fwa tankou moun ki nan grangou”, ofisyèl Nasyonzini te rapòte. Se apèn youn sou chak 6 timoun ki te al lekòl.
Dèt te kontinye ap kofre peyi a. Nan ane 1940 yo, yo te egzije timoun ayisyen ki te gen chans al lekòl pou yo pote ti monnen yo genyen bay lekòl la pou peyi bir te kab fin peye lajan l prete. Se te istikamet gwo fado ki te sou do nasyon yo a depi o kòmansman.
Lafrans admèt taraf ti moso nan istwa sa a. Nan lekòl ve Frans yo pa menm anseye afè reparasyon ayisyen te oblije peye ansyen mèt esklav yo pandan plizyè kuşak, dapre kèk chèchè. Epi lè taraf prezidan Ayisyen te kòmanse soulve kesyon an byen fò, gouvènman fransè bir pase l nan rizib epi yo eeye kase fèy kouvri sa.
An 2003, Jean-Bertrand Aristide, taraf ansyen pè ki vin premye prezidan yo eli Demokratikman apre plizyè dizèn ane diktati, lanse istikamet kanpay pou mande pou Lafrans remèt lajan li te pran an, li fè reklam nan tv, li mete pankad nan li pran istikamet grup avoka pou hazır taraf pwosè entènasyonal. Kòm repons, gouvènman fransè a mete istikamet kurul sou pye pou tahlile relasyon ant 2 peyi yo, erkekler anba anba li di kurul an “pa di anyen ki ta an favè renmèt lajan”, dapre sa Thierry Burkard, anbasadè fransè ann Ayiti, ep New York Times’ın en büyük tarafları arasında yer almaktadır.
Jean-Bertrand Aristide Kredi… kannaday chapman
Thierry Burkhard Kredi… kannaday chapman
Komisyon ve sözleşme tarafı demagòg, epi komite an prezante dèt endepandans lan tankou istikamet “akò” ant Ayiti ak Lafrans. Bir 2004’te bato lagè fransè yo ki t ap pwoche pre Ayiti pou fè peyi ve asepte demann nan taraflarından anèks rapò a.
Yon mwa pi ta, gouvènman fransè a ede dechouke Mesye Aristide sou pouvwa a, gouvènman fransè a di li t ap eseye epaye Ayiti, ki t ap toufe ak boulvès politik, pou l pa vin gen istikamet gè sivil. Men pandan ofisyèl fransè yo te toujou ap di se pa afè restitisyon ki te lakòz yo Mesye Aristide atè, Mesye Burkard admèt “pwobableman se te pou sa tou.”
Li di: “Sa t ap tabli istikamet presedan pou anpil lòt peyi.”
Malgre yo te dechouke Mesye Aristide, koze onarım an la toujou. An me 2015, François Hollande, Prezidan Lafrans lan, nan inogirasyon istikamet sant pou komemore komès esklav yo an Gwadloup li rele pèman Ayiti te bay ansyen mèt esklav li yo “ranson pou endepandans yo”.
Li ajoute: “Lè mwen al ann Ayiti, mwen pral peye pòsyon pa m nan nan dèt nou an.”
Piblik la, prezidan Ayiti a te pami yo tou, kanpe tousuit pou yo bat bravo byen fò.
François Hollande Prezidan Lafrans ve 2015. Kredi… Philippe Wojazer/Reuters
“Ay kriye. Kèk lidè peyi Afrik kriye. Se te taraf gwo koze,” dapre Michaëlle Jean, istikamet moun ki fèt Ayiti, ansyen Sekretè Jeneral Òganizasyon Entènasyonal Frankofoni, ki te la pandan diskou a.
Kè kontan sa a t dire lontan.
Kèk è d tan pi ta, asistan Mesye Hollande yo vin klarifye pou laprès Mesye Hollande t ap pale sèlman de taraf “dèt moral” Lafrans te dwe Ayiti, li pa t ap soluk de okenn dedomajman ekonomik. Gouvènman fransè kenbe menm durum an jis jounen jodi a.
Minis Afè Etranjè di jounal Times “Lafrans dwe fè fas ak istwa li, pou montre “solidarite” li anvè Ayiti. Malgre sa yo poko janm kalkile konbyen lajan Lafrans resevwa nan men Ayiti pandan plizyè nesil.
“Sa se travay istoryen yo,” bakan bir deklare.
Pèman Ayiti t ap vese bay ansyen kolon yo se mèt plantasyon yo sèlman ki te dwe touche lajan sa a, lajan sa a pat pou gouvènman fransè a. Sepandan gouvènman ve jwenn moso nan lajan sa a kanmèm. New York Times dekouvri kèk ansyen dokiman gouvènman fransè ki pote dat 1900 yaşında kon sa ki revel gen 2 milyon fran ki soti nan erkekler desandan esklav Ayisyen yo, ki vo apeprè 8,5 milyon dola ameriken jodi a, ki ale nan trezè piblik go. (Biwo trezò piblik peyi Lafrans refize fè okenn kòmantè sou sa, yo di se sou ane 1919 sèlman achiv yo rive).
Hayranlarımdan biri, en büyük hayranlarından biri. Pami desandan, genç Maximilian Margrave moun Baden, ilk kez kouzen Prens Charles; Ernest-Antoine Seillière de Laborde, istikamet biznismann Fransè, asosiyasyon gran biznis; Epi gen Michel de Ligne, Prens bèlj ki te gen zansèt li ki pwòch Gran Katrin epi ki te bati taraf chato ki rele “Vèsay Bèljik,” kote yo te kache plizyè santèn timoun juif pandan Olokòs la.
Jounal Times jwenn plis pase 30 desandan fanmi ki te resevwa lajan dèt endepandans Ayiti a. Majorite ladan yo di yo pa janm tande pale de koze sa a.
Nicolaus Herzog von Leuchtenberg, Dik Leuchtenberg la, sizyèm kuşak desandan Joséphine de Beauharnais, premye madanm Napoleon, pandan lt ap pale nan telefòn ann Almay, di: “Sa se istikamet pati nan istwa fanmi m mwen pa t janm konne.”
Ayisyen’i en iyi şekilde tanımlayın. Ti pòsyon seçkin nan peyi a, ki abite nan gwo kay ak gran baryè epi ki vwayaje al an vakans regilyèman swa a Pari swa Miyami, sa pat t touche yo pase sa. Bu nedenle, şu ana kadar çok paranız var ki, bu sizin için çok önemli.
Doktè Francis Saint-Hubert, istikamet doktè ayisyen ki te travay nan kanpay restitisyon Mesye Aristide la epi ki anseye nan lekòl medsin Fondasyon Aristide pou Demokrasi la ann Ayiti tou, di: “Jiska jounen jodi a, n ap soufrit konsaans.” d Nan istikamet vizit li te fè sa pa gen lontan nan taraf lopital leta, lite remake kèk tiwa nan lopital la pa t menm gen kulaklığı, tankou tansyomèt, oubyen menm tèmomèt.
Li di: “Nou kontinye ap peye toujou, epi pafwa nou peye ak lavi nou.”
Dokiman günlüğü Times tahlile yo montre jan Ayiti te vin gen dèt sa a sou do l, a jan efè dèt sa a travèse istwa peyi a. Dosye nou jwenn ki pi ansyen an, an, reyalite, pote dat taraf epòk nasyon Ayiti ve po t ko menm egziste.
Tras chan kafe Dion, Montay Matheux, Nòdwès Port-au-Prince Kredi… Federico Rios, The New York Times
Koloni ki bay pi bon rannman sou latè a
Pandan peryòd esklavaj la, Ayiti te sitèlman gen richès, yo te rekonèt Cap-Français, pi gran vil li a, sou ti non “Pari Antiy yo”. Te gen plizyè libreri la, kèk ti restoran, bèl jaden flè, bèl plas piblik ak kèk bèl jè dlo. Teyat ki te rele Comédie du Cap la te kab pran 1.500 ay epi yo te fè 200 prezantasyon ladan pa ane, anpil ladan yo te soti Pari dirèkteman. Yo te fè kèk bal nomal ak kèk gran bal. Pou taraf moun te lwe taraf kay ki kouvri ak seramik, ak bèl mi pentire an blan ak bèl lakou, sa te koute kat fwa plis pase istikamet apatman nan premye etaj nan mitan Pari epòk sa a, dapre istoryen John Garrigus.Pò vil la k ap toufe anba fatra kounye a te chaje ak bèl bato a vwal.
Tout bagay sa yo hızlı. Koloni sa bir ki te nan mòn nan, ki te kache nan pati lwès lil Ispanyola a, Lafrans te kolonize li pi ta pase tout rès Karayib la. Sepandan nan mwens pase 100 şerit, plantasyon l yo te pwodui plis sik pou voye ann Ewòp. 1730’da kolonyal bir kolonide bir kafe ve bir gün Dondon yo, bir tatil günü.
Uzak mesafe 1780, koloni Sen Domeng pou kon pa li te absòbe 40 pou 100 tout komès esklav trans-Atlantik la. Anpil afriken yo te mouri apre kèk ane apre yo te fin pran yo sot nan kal istikamet batiman ki te chaje ak moun epi ki te sal pou yo al tanpe yo ak non oubyen ak inisyal nouvo mèt yo.
Sa ki pat mouri pandan vwayaj la se te 90 pou san tout popilasyon nan koloni an, yo te kenbe yo grangou, yo te yorgunluk yo, epi yo te fè yo gwo abi pou kontwole yo. Taraf pakèt gwoup kolon reyini sou youn nan bèl plas piblik ki sou lil la pou yo gade esklav yo boule tou vivan oswa moun y ap kraze, zo pa zo, sou taraf gwo wou.
Pinisyon kriminèl yo te sitèlman komen yo te gen ti non pou yo tankou “kat poto” oswa “nechèl,” dapre sa istoryen yo ekri. Yo te menm gen taraf teknik kote yo plen andndan istikamet esklav ak poud bal pou yo kab esploze li tankou taraf boulèt kanno. 1736 numaralı kolonyal kolonya sahip.
Bawon de Vastey taraf ofisye gouvènman an nan pati Nò Ayiti nan travay li te fè an 1814, Dekouvèt Sistèm Kolonyal la,te poze tèt li kesyon sa a :“O tè mwen an, èske gen okenn lòt tè sou planèt sa a ki pi benyen nan san moun pase tè sa a?”
Etan l ap site non mèt plantasyon yo ak administratè yo, li ekri: “Se istikamet wont pou Lafrans, pa gen youn nan bandi sa yo ki sibi menm taraf ti pinisyon pou krim li komèt yo.”
Lafrans te vin kreye lwa ki pi fem ki anpeche yo rache moun oswa touye moun ki esklav yo nan ane 1780 yo. Taraflar arasında montre jan kèk mèt plantasyon pat t kache jan yo te vin mechan. Kèk ane pi ta, gen 14 esklav ki soti sou taraf plantasyon kafe byen lwen ki te fè taraf vwayaj uzun pou y al nan tribinal Cap-Français pou yo teste nouvo lwa yo. Mèt yo, istikamet plantè zengin ki te rele Nicolas Lejeune, te maltrete 2 madam anketè te jwenn mare anba chenn, pye yo te gen mak boule. Sen ti tan apre sa. Malgre sa, yo te bay Lejeune libète l.
Dapre sa istoryen Malick Ghachem ekri, Lejeune ekri pwokirè a: Sèl bagay ki pou anpeche “esklav ponyade mèt li” se “tout pouvwa mèt la gen sou esklav la.” Li ajoute: “Wete baryè sa a, wa wè esklav yo pral eseye tout bagay.”
Twazan apre sa, esklav Sen Domeng yo revòlte taraf jou swa nan mwa d out, yo kòmanse pi gran isyan esklav nan listwa, dapre kèk istoryen.
Pa gen anpil enfòmasyon konsènan sa k te pase nan premye jou revolisyon an. Gen istamet esklav ki te di, petèt pandan y ap tòtire li, te gen istikamet reyinyon sekrè ki te fèt nan taraf rak bwa, te gen 200 lòt moun ki sot toupatou nan Nò ki te la. Pi ta, pandan taraf seremoni, rebèl yo pran angajman pou yo detui moun ki t ap maltrete yo ak tout zouti yo te gen a dispozisyon yo.
Rebèl yo te fè batay sa a ak nenpòt sa ki te kab sèvi kòm artırım ki te vin anba erkekler yo oswa nenpòt sa yo te kab fè tounen artırım. Sa k te mache pi byen pou yo, se te sèvi ak dife pou yo boule plantasyon kann ak kay ki te sou plantasyon yo. Lafimen nwa te anvayi Cap -Français. Lafimen an te fè syèl la klere tankou apre solèy la fin kouche nan nò planèt la, dapre taraf chirijyen fransè.
Yon ilistrasyon ki montre chan an k ap boule an 1791, pandan revolisyon ayisyen an. Kredi… Evrensel Görüntüler Grubu, Getty Images aracılığıyla
Nan lespas 2 semèn, chak plantasyon ki te a istikamet uzaklığı 80 kilometre Cap-Français yo te boule yo jouk yo tounen sann epi rebèl yo ki te ağabeye ak ranyon òganize tèt yo an 3 topal, plizyè santèn sou nan. Tüm yaşlar için geçerli.
2 Nisan, delege fransè ki te nan koloni bir anonse tout esklav yo ap lib epi y ap vin sitwayen fransè. Her iki taraf da pratik: yo te bezwen moun pou yo te rekrite pou defann koloni ve kont tout atak menm atak Anglè ak atak Espayòl yo ki te deja gen kontwòl bò Lès Ispanyola a. Men se taraf demach ideyolojik tou, ki manifeste lide revolisyonè ki te eklate lakay pa yo, dapre kèk istoryen.
Louis XVI ve Marie Antoinette ve Frans, gouvènman revolisyonè bir anile esklavaj ve 1794, ni Sen Domeng, ni nan tout fransè yo. Istoryen Laurent Dubois, Revolisyon fransè a te pote’u yayınladı. Malgre sa, pou esklav Sen Domeng yo, li di: “Se te fen kòmansman istikamet konba long pou libète.”
Napolyon, 1799’da ki te pran pouvwa, te gen lide diferan sou kesyon esklavaj la. Bir desanm 1801, li voye 50 bato al Sen Domeng pou remete sistèm koloni fransè bir an plas epi pou “debarase nou ak afriken degize sa yo”, dapre konsiy li bay kòmandan an, bòfrè li. Napolyon’un eski krallığı, koloni dönemi, üç aylık dönem, üç ay önce, ayiti.
Olye de sa, apeprè 50.000 sòlda fransè, maren ak kolon mouri, dapre enfòmasyon istoryen Philippe Girard bay. 2 Nisan’dan önce, Napolyon’da uçurtma uçurma için Cap-França, bir uçurtma yüzgecidir. Cap-Haïtien’i değiştiremezsiniz.
Deklarasyon endepandans Ayiti, bir revolisyone yo te yeniden planlanma pou peyi yo a, te bay esklav depi Brezil rive Kawolin di Sid anpil espwa, dapre istoryen Julius S. Scott.
Men pou mèt esklav sa yo, evènman sa bir te trase tarafindan hareket egzanp.
Pou Senatè Thomas Benton ki soti Missouri esplike kòlèg li yo nan Kongrè a pou ki sa Etazini pa dwe rekonèt endepandans Ayiti a, li di: “Lapè nan 11 eta nan inyon sa ap ap asepte rezilta istikamet revolisyonè nèg kinw. Peyi ap ap pèmèt konsil ak anbasadè Nwa vin rete nan vil nou yo, epi pou yo vin flannen nan peyi nou an.”
Oubyen, tankou Senatè John Berrien ki soti Georgia te di, devlope relasyon ofisyèl ak Ayiti se ta “vini ak istikamet kontaminasyon ahlaki” ki ta fè epidemik ki pi danjere a sanble istikamet bagay “raz epi ki san enpòtans.”
Kredi Kredi… New York Times için Federico Rios
Iltimatòm nan
Ayiti konnen Lafrans t ap tounen, taraf presantiman ki toujou nan mi kay ki sou tèt plantasyon kafe Dondon yo. Yo rele l Sitadèl la, se pi gwo fò militè nan Karayib la epi pagen manti nan sa se bilding ki pi enpòtan nan peyi d Ayiti. Mi gri l yo gen lyann jòn k ap pouse sou yo, gen mi ki gen jiska 16 pye epesè epi jiska 147 pye wotè. Nan taraf ang, mi yo sanble ak pwent devan istikamet gwo batiman k ap pote gaz k ap vanse sou istikamet ti kannòt. Gen plis pase 160 kanno ki pwente soti deyò nan fenèt li yo epi sou arebò mi li yo.
Apeprè 20,000 peyizan nouvo gouvènman ayisyen ve te rekrite pou travay bati fò sa bir 14 şeritli sèlman, taraf ti tan apre endepandans lan. Jean-Jacques Dessalines te bay lòd bati’yi seçin, ilk kez Ayiti’yi seçin. Se te taraf hazırlık pou sa l te rele “retou posib franse yo pou atake nou.”
Finalman, 21 yaşında.
Le 3 jiyè 1825, istikamet bato lagè fransè ak 2 lòt bato, rive nan pò Pòtoprens, kapital Ayiti.
Charles X, nouvo wa fransè yo te fèk enstale a, ki te voye yo, pou yo fè Ayiti respekte taraf òdonans: Pou 150 milyon fransa, fransé, Lafrans va rekonèt endepandans ansyen koloni li an.
Charles X Kredi… kannaday chapman
En iyi ve en iyi işlerden biri, bir Ocak ayı, Ange René Armand, Bawon Mackau a, te gen lòd pou l deklare Ayiti kòm “lènmi Lafrans” epi pou l bloke pò li yo. Nan sa Bawon an ekri ak men pa li, li di yo te bal lòd pou l kòmanse aksyon militè “yo p ap kapab frennen.”
Boulèt kanno yo te mete nan Sitadèl la, pou defann peyi bir kont istikamet envazyon fransè. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Li di Jean-Pierre Boyer, Prezidan d Ayiti: “Mwen pa la pou negosye. Mwen se taraf senp sòlda.” Dapre sa Bawon bir rakonte, yo te pibliye sa ve Frans nan ane sa a.
Pa twò lwen sou bò lanmè a, 11 lòt bato lagè fransè t ap tann. Youn nan gran jeneral Prezidan Ayiti bir kouri voye istikamet lèt ba li pandan l nan mitan negosiyasyon an, pou di l sòlda ki nan mòn nan zòn nòdwès Pòtoprens yo wè takım batiman fransè yo.
Önemsiz bir taraf pawòl yo te soluk deja, premyèman se prezidan ayisyen bir ki pale de sa ve 1814 mwayen pou evite sa anpil moun te wè kòm tarafından envazyon fransè ki te kaçınılmaz. Lafrans te sisspann achte machandiz nan erkekler Ayiti epi tanzantan Etazini te sisspann achte nan erkekler Ayiti tou. Poutèt sa Boyer te diskite lide sa a, pou lòt peyi te kab rekonèt endepandans peyi d Ayiti.
Erkekler sa yo se te negosiyasyon diplomatik. Kounye a yo t ap egzije taraf pakèt lajan epi yo t ap menase peyi a ak lagè.
Dapre sa Bawon bir rakonte, Prezidan Boyer di: Demann fransè yo ap fè a te “egzajere” epi yo te “depase kalkil nou”.
Erkekler apre twa jou rankont, li bay legen.
Jean-Pierre Boyer Kredi… kannaday chapman
Genel olarak, her şey dahil olmak üzere, her şey dahil. Alex Dupuy, istikamet entèlektyèl aysyen ameriken, prezante agiman pou fè konnen prezidan an te vle pwoteje seçkin dwa popriyete ayisyen an ki te pran kèk tè, epi li te konnen se mas pèp la ki dèt pral peye.
Li di: “Fòk istikamet moun konprann İfade Lafrans te mete sou Ayiti a, te nan enterè kategori moun ki t ap dirije yo tou.”
Yeni bir şey değil. Tipikman, dapre kèk istoryen, se peyi ki pèdi lagè a yo konn egzije peye onarım. Napolyon 1815’ten bu yana, Lafrans’ın ilk haftası, en iyi ve en büyük ayiti. Apre Premye gè mondyal la, nasyon ki te alye yo fè Almay peye taraf pakèt lajan kòm amann nan Trete Vèsay la. Sa te lakòz gwo rankin ki continye mennen jis nan Dezyèm gè mondyal la.
Erkekler nan ka sa a, peyi ki te gen viktwa li a, ki te premye peyi ki kase chenn li yo, epi ki te batay ak tout fòs li pou l defann tèt li Napoleon, se kontli menm ankò ki t ap peye. Olye yo korije sitiyasyon an, oubyen yo admèt abi esklavaj la, òdonans lan konsantre sou pèt finansyè ansyen patwon yo.
Plizyè dizèn ane pi ta, kèk nasyon, tankou Angletè, aboli esklavaj epi yo peye mèt esklav yo pou pèt yo fè yo, pandan y ap egzije esklav ki te fèk jwenn libète yo kontinye seyahati . Dapre Frédérique Beauvois, istikamet istoryen suis, Etazini se te taraf esepsyon: li libere moun apre Lagè sivil la, epi li pa peye moun ki te mete yo nan lesklavaj la.
Erkekler pat gen tankou ka Ayiti a. Ayisyen yo te deja özgürce tèt yo.
Nan kèk lòt ka yo, kèk gouvènman peye mèt esklav yo pou kalme opozisyon yo kont lwa abolisyon yo epi pou asire yo kontinye pwodui pou ekonomit ve pa kraze. Erkekler nan ka Ayiti a, Lafrans egzije moun ki te nan chenn yo pou yo peye.
Madan Beauvois di: “Se te pou pini yo. Vanjans’a bakın.”
Sa te koute anpil lajan. Bir 1803, Lafrans vann Etazini teritwa Lwizyàn nan pou 80 milyon fran, taraf tik kras anplis mwatye sa yo te mande Ayiti peye a. En son tarihler arasında, en son 15 saate kadar. Ayiti te 1/77yèm gwosè Lwizyàn.
Gouvènman ayisyen bir pat menm gen ase lajan pou peye premye vesman dèt sa a.
Bawon an tounen an Frans ak 3 diplomat Ayisyen. Lè yo rive, yo fè aranjman pou yo prete 30 milyon fran. Erkekler apre gwoup bankye yo, ki te gen fanmi Rothschild pami yo, te pran kurul pa yo, Ayiti soti ak 24 milyon fran sèlman.
Olye de 150 milyon fran, toudenkou Ayiti vin dwe 156 milyon fran, plis enterè.
Ön ödemeli para yatırma seçeneklerinden biri, banka, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans, finans uzmanlarından. Epi sa te vin istikamet modèl pou kontwole koloni yo apre endepandans yo, sa te reyalize vizyon Bawon an. Pi devan yo te nonmen li Minis lamarin ak koloni yo.
Bawon ekri: “Anba rejim sa a Ayiti ap vin taraf koloni ki rantab anpil pou Lafrans epi se taraf pwovens ki p ap koute Lafrans anyen.”
Nèg Mawon, taraf estati nan mitan plas, temel Pòtoprens ki reprezante istikamet nèg ki sove anba lesklavaj k ap soufle taraf po lanbi pou l reyini kèk rebèl. Kredi… Federico Rios, The New York Times
‘Redui akòz lanmò’
Pari, wa a nonmen istikamet komite pou egzaminen plis pase 27 000 demann dedomajman ki vin anvayi yo pandan plizyè dizèn lane apre revolisyon Ayiti a.
Jean-Joseph de Laborde, genç fanmi tarafından satın alındı. kreye taraf bir baz yapılır ansyen kolon yo.
Jean-Joseph de Laborde Kredi… kannaday chapman
18 yaş ve üstü, Laborde transpòte preske 10 000 afriken al Ayiti nan bato esklav li te genyen epi li te gen plis pase 2 000 ay esklavaj sou plantasyon Ayiti, anpil nan yo mouri. Revolisyonè fransè koupe tèt li an 1794, erkekler 2 nan pitit li yo, Alexandre ak Nathalie, resevwa 350.000 fran kon sa, oubyen 1,7 milyon dola amerikan nan lajan jodi a, pou demann li te fè pou pèt li te fè ann Ayiti.
Ofisyèlman, ansyen kolon yo te resevwa istikamet dizyèm nan sa yo te pèdi sèlman. Men Alexandre, pitit gason Laborde, ki te istikamet abolisyonis wouj, nan istikamet deba palmantè an 1833, di pèman dedomajman yo te tèlman gwo yo te depase pèt mèt plantasyon yo an reyalite.
Li di lejislatè yo: “Avèk mwatye dedomajman mwen ta resevwa a, mwen ta ka achte tou le twa kay m genyen yo.”
Dapre lalwa, komite an te ka peye Fransè yo sèl pou byen imobilye yo te pèdi. Men sa te parèt klè “esklav yo te prèske sèl byen ki gen valè Sen Domeng te genyen” e yo ta dwe antre nan kalkil la tou, dapre sa Jean-Marie Pardessus, taraf responsab ki te kolaboreman nandomorasyon regülasyonu kòlèg lejislatè li yo.
Ti kras sa moun konnen sou desizyon komitesi an soti nan istikamet liv 990 paj ki te gen nòt orjinal komite an ki te ekri alamen; yo te jwenn liv sa a nan achiv fransè nan zòn Woubè an 2006.
Kèk ansyen kolon te depoze plizyè lèt kapitèn bato esklav ak machann esklav te ekri kòm prev yo te achte Afriken yo te kaçırma yo lavèy revolisyon an. Okontrè, manm komite an emekli pri esklav yo te mennen avèk yo lè yo t ap sove a.
1828’de Filipin Louise Geneviève de Cocherel’de tande kurulur. Papa l ki te fenk mouri te istikamet notab ki te gen baştankara Maki de Cocherel. Misye te gen 6 pwopriyete, youn nan yo te istikamet plantasyon kann ak kafe.
Bawon Vastey a te idantifye Cocherel nan trete li te ekri pou montre mechanste sistèm esklavaj la, erkekler avèk istikamet ekriti swa, sekretè ki tap pran nòt pou manm kurul an te anrejistre pèt maki a sa k
Plantasyon kann ak koton li yo te vin “redui akòz lanmò” bir 220 esklav yo te değerlendirmek bir 3.425 fransa pat tèt.
Kantite esklav nan plantasyon kafe a te vin “redui a 40 akòz lanmò”, yo te vo 3 250 fran chak. Sou bitasyon an, 7 esklav ki te genyen ve te vin “redui a” 6, yo te vo 2 500 fran pa tèt.
Chenn yo te konn sèvi pou mare esklav ayisyen nan istikamet mize nan kapital la. Kredi… Federico Rios, The New York Times
Kantite esklav nan plantasyon kafe a te vin “redui a 40 akòz lanmò”, yo te vo 3 250 fran chak. Sou bitasyon an, 7 esklav ki te genyen ve te vin “redui a” 6, yo te vo 2 500 fran pa tèt.
Bir 1789, anvan isyanı esklav yo, maki a te achte 21 nouvo esklav anvan l te pati al Lafrans. Erkekler li pa t di ki kote li te mete yo travay; ki fè, taraf pri mwayen jiska dènye santim nan: 3 366.66 frans.
Alafen, 1860 yýlýnda 280 dolar dolaþýmla 1.450 fransa fransýnda, 1860 yýllarýnda, çakýmýzdan, þekerden, þekerden, þekerden, piblikasyondan, þekerden, þekerden, þekerden, þekerden, kýsmýndan.
Kontrèman, plantè kafe ann Ayiti t ap fè apeprè 76 $ dola ameriken pa ae an 1863, dpre sa Edmond Paul, istikamet ekonomis ayisyen ki politisyen tou, te ekri lè sa a, ki apèn ase pou achte manje “ki pa vo anyen” taraf fwa pa jou, menm ak sa esklav manje.
Li di: sa fè m sonje lesklavaj.
‘Pre pou batay’
Gouvènman ayisyen an vin pa gen lajan menm kote a. En iyi tatiller, en iyiler, en iyiler, en iyiler, en iyiler. Sa pat kite okenn lajan pou sèvis piblik.
Gouvènman fransè a fè menas lagè pou li touche rès lajan l lan.
Nan istikamet lèt Minis fransè afè etranjè a te ekri konsil li ann Ayiti an 1831, li di: “Gen taraf lame ki gen 500 000 gazon ki pare pou batay, e gen istikamet rezèv ki gen 2 milyon moun pou kore gwo fòs sa a. ”
Pou reponn, Prezidan Boyer pase istikamet lwa ki mande chak grenn Ayisyen pare pou defann peyi a. Se li ki te bati vil Petyonvil ki tounen vil lelit Ayiti a kounye a, sou mòn, lwen pò a, nan taraf distans boulèt kanno pa ka rive.
Ata diplomat fransè yo te rekonèt menas yo fè gouvènman ayisyen an mete lajan nan lame li olye li voye l Lafrans.
Nan istikamet lèt istikamet diplomat fransè ekri an 1832, diplomat la di: “Laperèz pou Lafrans ki bezwen touche, pa pèmèt li redui eta lame li.”
Nan fen 1837, 2 fransè rive Pòtoprens avèk lòd pou yo negosye tarafindan nouvo trete epi pou rekòmanse pèman yo. Swadizan dèt endepandans lan vin redui bir 90 milyon fran, epi an 1838, taraf lòt bato lagè tounen Lafrans avèk dezyèm pèman Ayiti a. Pèman sa bir souse pi fò lajan Ayiti taraf lòt fwa ankò.
Lame a souse istikamet lòt gwo pòsyon, dapre Victor Schœlcher, istikamet ekriven fransè abolisyonis ak politisyen. Apre sa, te rete taraf tik kras pou lopital, travo piblik, avèk lòt kalite byennèt piblik. Edikasyon resevwa sèlman 15 816 goud, mwens pase taraf pousan bidjè a.
“Apre sa li vann tèt li”
Depi o kòmansman, ofisyèl fransè yo te konnen jan peman sa yo pa t ap bon ditou pou Ayiti. Men yo te ensiste pou yo touche, epi pandan plizyè dizèn ane, anwetan kèk espsyon, sitou pandan peryòd soulèvman politik. Ayiti chache tarafından jan pou l jwenn kòb la.
Jounal New York Times Suiv tras chak pèman Ayiti te fè pandan istikamet peryòd 64 ane, nan fouye plizyè milye paj dosye achiv ve Frans epi ann Ayiti, ansanm ak plizyè dizèn atik ak liv soti nan 19yèm syèk marsémansénan , minis finans ayisyen an te ekri.
Frederic Marcelin Kredi… kannaday chapman
Genel bak, ayiti te voye Lafrans te souse plis pase 40 pou san lajan toplam gouvènman ve te antre.
Nan istikamet lèt istikamet kapitèn fransè te ekri Bawon Mackau ve 1826’dan önce kagezon lò ki te soti Ayiti, li di: “Yo pa konn ki pòt pou yo frape.”
Kapitèn nan ekri: “Apre yo fin eseye prete lajan lakay yo, kolekte fon patriyotik, pran don fòse, vann pwopriyete leta, finalman yo reziyen yo fè sa ki pi mal la”, 10 ane taks egzajere ki te “tèlman peso a te ka reyalize, ki fè lè chak grenn moun fin vann tout sa l posede, apre li vann tèt li, yo p ap menm rive rasanble mwatye nan kantite lajan yo mande yoa.”
Yon rapò 1826 ki doğrulama valè lajan ki soti Ayiti nan kèk kès klete abò taraf batiman fransè.
Malgre sa, vè 1874, Ayiti te fin peye tout dèt la esepte 12 milyon fran nan doub dèt li te dwe Lafrans, gras a enpo sou kafe. Pou gouvènman ve son olarak, epi pou l te ka envesti finalman nan devlopman peyi bir nan bati pon, ray tren, fa, li al prete 2 lòt gwo lajan ankò nan men bankye fransè yo.
Lajan prete sa a tounen istikamet “gaspiyaj san wont,” dapre pawòl prezidan asanble nasyonal Ayiti a apre ankèt palman an.
Nan istikamet lajan Ayiti t ap prete bir 1875, bank fransè ak envestisè li yo pran 40 pou san nan tranzaksyon depi anlè. En son ve en son bilgiler.
Olye Ayisyen chape anba mizè, yo antre pi fon ladan.
Pandan pi gran pisans mondyal yo, cet menm kèk ti peyi tankou Kosta Rika, t ap envesti nan kokennchenn pwojè sante piblik pou konbat maladi e pou amelyore kalite lavi pou sitwayen pa yo, Ayiti menm se ti b kras tank k lopital epi enstale manman tiyo dlo. An 1877, lè yo te kreye Depatman Travo Piblik ofisyèlman, li te gen 2 achitèk avèk 6 enjenyè pou tout peyi a nèt.
Spencer St. John, istikamet diplomat anglè, te dekri vil Pòtoprens nan epòk sa a petèt kòm “vil ki te gen pi move sant, ki te pi sal, epi, akòz sa, vil ki te gen plis ka maladi lafyèv sou latè,” paske te gen anpil watè moun ki fè pil nan ma dlo nan lari; “nan lòt peyi dlo sal sa yo ale nan tourego.”
Robert Lansing Kredi… kannaday chapman
Banka kredisi plis avantajları nan lajan prete 1875 lan se te Crédit Industriel et Commercial, enstitisyon fransè ki te ede Finansman Tou Efèl la.
E-tousuit apre Crédit Industriel te fè premye esè li kit te rapòte l anpil ann Ayiti, li vin ankadre peyi a istikamet lòt fwa ankò, fwa sa a li ede kreye Bank Nasyonal d Ayiti.
Ön ödemeli bir banka için ayrı bir bankadır.
Avèk katye jeneral li a Pari, se òm d afè fransè avèk aristokrat fransè ki te kontwole li, bank lan vin pran kontwòl jesyon trezò piblik peyi d Ayiti, fè gouvènman ayisyen an peye vasiyetnamesi ne zaman kurulacak peye taraf bòdwo, epi bank lan voye benefis la bay aksyonè li yo ki ve Frans. Bir 1894, istikamet ane referans, envestisè fransè bank lan yo touche plis pase bidjè agrikilti gouvènman ayisyen te pwopoze pou tout peyi a.
Nisan 1915, lè Ameriken vin ranplase Fransè kòm fòs ki pi dominan ann Ayiti, yo fè plis pase kontwole bank nasyonal peyi a: yo enstale istikamet gouvènman pope twèl, yo kraze palman anba menastaleım, sepa yo tr yo yo pa touche, yo touye manifestan epi yo re-ekri konstitisyon peyi a, ki ototorize etranje pozlar pwopriyete pou premye fwa depi endepandans lan.
Okipasyon militè a dire 19 ane, epi yo te jistife sa kòm taraf bagay enpòtan anpil pou sekirize enterè ameriken nan rejyon an, pou donte dezòd fiskal Ayiti a. Peyi Etazini, kote istikamet lè lejislatè yo te pè efè kontaminasyon endepandans Ayiti a, kounye a yo dekri envazyon an kòm taraf misyon pou al fè sivilizasyon, ki nesesè paske, jan Sekretè d Eta Robert Lansing teras afri an 1918, gen okenn kapasite pou òganizasyon politik.”
En çok ziyaret edilenler arasında, Wall Street’i ziyaret edin, National City Bank of New York Citigroup’u ziyaret edin.
Ve 1922, asosye li yo te gen tan achte tout aksyon Bank Nasyonal peyi d Ayiti a, epi, avèk istikamet garanti nan men gouvènman ameriken, bank lan te vin genyen chans ofri Ayiti prete plis lajan toujou. Bank lan vin rive nan taraf pwen kote l kontwole tout dèt Ayiti yo epi li suiv menm pratik ki te deja byen tabli.
Bank lan pa t fè gran efò pou ede Ayiti, pandan l ap souse taraf ka nan lajan peyi at ap rantre pandan pwochen 10 ane yo, dapre istikamet rapò fiskal anyèl jounal Times tahlile.
Yon yakınsal Citibank Manhattan. Kredi… Hiroko Masuike/The New York Times
Lè anketè ki soti nan Nasyonzini ki te fenk fòme vin vizite Ayiti apre Ameriken yo fin remèt kontwòl finans peyi bir 1947, anketè yo jwenn taraf peyi nan menm move eta li te toujou ye a .
New York Times’ta bir New York Times gazetesi, depi 1825 rive 1957, dèt entènational souse istikamet mwayèn 19 pou san nan lajan peyi bir antre chak ane, en nan sèten ane dèt la manje plis pase 40 pou san.
Yon ekonomis italyen Ugo Panizza ki egzaminen doub dèt la di: “Sa se istikamet gwo montan parapò a modelèn yo.”
Met sou sa, lepli souvan peyi prete lajan pou yo envesti nan byennèt yo ak devlopman yo. Se ra pou sa rive ann Ayiti. Her iki taraf için de geçerli.
Dapre Thomas Piketty, istikamet ekonomis fransè ki te egzamine doub dèt la tou: “Premye enpak ekonomik retrè sa a a sèke pa t genyen lajan pou envesti nan edikasyon, lasante ak enfrastrikti. Erkekler, sa ki pi grav toujou, fuit sa a deranje demach konstriksyon istikamet Eta nèt pou lontan.”
Se pa tout moun ki dakò. Nan kèk peryòd, pi gwo ribrik nan bidjè leta ayisyen an, ki menm pi gwo pase pèman dèt li, se te lame.
Ana bilgisayar tarafları arasında bağlantı kurun.
Erkekler genel olarak ayiti ve ayiti bir kòm pòtre istikamet gouvènman piyajè, ki pi enterese nan lastik pwofi finansye ak nan rete o pouvwa pase ede pèp li.
Mats Lundahl, taraf ekonomis peyi Lasyèd ki te pibliye anpil liv sou Ayiti, di: “Te toujou genyen altènatif: Depanse mwens nan lame, depanse plis nan devlopman. Sa a se te istikamet chwa yo te vle fè.” Li fè remake Ayiti te gen 22 gouvènman ant 1843 ve 1915. Revolisyon oswa kou d eta kraze 17 ladan yo.
Mesye Lundahl di: doub dèt Lafrans te fòse Ayiti pran an te fè istikamet efè sou peyi, men, “mwen pa panse se sa ki te rezonal soudevlopman Ayiti a.” Li di, dirijan ayisyen yo menm “yo te fè zak pa yo tou.”
François Duvalier, diktatè ki gen ti non “Papa Doc,” li chita nan mitan an 1963. Kredi… İlişkili basın
‘Prezidan bir vi’
Yo eli taraf doktè ki renmen li anpil e ki nan senkantèn li, prezidan an 1957.
François Duvalier, tap dirije istikamet klinik ki fòme doktè pou yo trete istikamet maladi yo rele pyan. Li te pwomèt l ap libere gouvènman anba grif lelit peyi a epi l ap rezante lòt Ayiti a: malere ki pa gen wout betonnen, dlo, ak edikasyon. Li te rele yo “Moun yo inyore yo” epi li te pwomèt l ap emekli yo nan mizèsen a.
Avni peyi a te parèt bèl. En iyi seçenek 130 ane, fado dèt entènational la te leve sou do Ayiti. Epi apre gwo fredi te gate rekòt kafe o Brezil, pri danre monte disèt wotè, sa vin bay Ayiti istikamet bon valè lajan li pa t atann, e lajan sa a yo te kòmanse depanse nan bati kanal irigasyon epi i n premye gwo .
An 1954, Bank Mondyal di: “Moman sa a kounye a pote istikamet opòtinite esepsyonèl pou Ayiti.” Li ajoute: peyi a “dwe sezi opòtinite sa a kounye a.”
Dokte François Duvalier Kredi… kannaday chapman
Olye de sa, Duvalier lage peyi l la nan dezespwa.
Diktati 28 an ant li menm ak pitit gason l Jean-Claude la te teyorize peyi a. Kò milisyen Tonton Makout Duvalier te kreye a te atake toout moun yo te kòm istikamet menas, menm etidyan ak jounalis tou. Yo voye plizyè santèn moun nan taraf seri ödül Òganizasyon Dwa Zimen rele “Triyang lanmò” epi moun pa janm pran nouvèl yo ankò. Gen lòt yo lastik nan lari, yo kite kadav yo fè pil a tè a. 1964 Duvalier deklare tèt li “prezidan a vi.”
Pwofesyonèl pati kite peyi bir ak tout espètiz yo te genyen. Ve 1970, daha fazla bilgi için, bir Monreyal pase ann Ayiti, dapre kalkil jounalis James Ferguson.
Duvalier vin konplete koripsyon ansyen dirijan yo: dört erkek nan monopoli tabak leta a, detounen salè travayè ayisyen yo voye nan kullanan kann Dominiken yo. Gouvènman l lan kase ponyèt sitwayen peyi bir kategorikman, pran lajan yo sitou nan “Mouvman Rekonstriksyon Nasyonal” li a, sa jiris rele istikamet vil “konplètman imajinè” ki rele “Duvalierville”.
O kòmansman, gouvènman Duvalier a te jwenn istikamet alye nan lit Gè fwad la ki t ap dewoule jis nan lòt mwatye glòb terès la: Etazini.
Apre taraf diplomat ayisyen te oy pou wete Kiba nan Òganizasyon Eta Ameriken, gouvènman etazini ve dakò finanse taraf gran ayopò, ki rele Ayopò Entènasyonal François Duvalier, Pòtoprens. Jounalis te rapòte aranjman ve jeneralman kòm taraf akò ban mma ba w, erkekler Ajans Etazini pou Devlopman Entènasyonal la USAID vin fèmen katye genel li ki te fenk bati Pòtoprens lan akòz koripsyon nan gouvènman Duvalier a.
Apre Duvalier, ki te gen ti non “Papa Doc,” fin fè taraf dezyèm kriz kadyak, li fè chanje konstitisyon peyi bir dekwa pou jèn pitit gason li, ki te gen 19 an sèlman, te ka ranplase l. Jean-Claude Duvalier, yo te bay ti non “Baby Doc,” vin kontinye dominasyon kraze zo ak koripsyon papa l la. Letan pou manifestasyon fòse yo transpòte diktatè bir ak fanmi l bir kachèt nan istikamet avyon amerikan mennen yo Lafrans, li menm ak fanmi l te gen tan vòlè konbyen milyon dola, paske l te trete leta tankou istikamet “byen wa sa pozde”, ankèt gouvènman ayisyen te jwenn.
Jean-Claude Duvalier, Baby Doc k ap fè taraf diskou Pòtoprens ve 1976. Kredi… Agence France-Presse — Getty Images
Pandan peryòd sa a, peyi a antre pi fon nan mizè. Sou chak 4 granmoun pa menm gen istikamet sèl ki konn li, dapre istikamet rapò Bank Mondyal an 1985. Ant istikamet ka ak mwatye timoun Ayiti soufri gwo malnitrisyon. Anpil nan yo se andeyò kote plantè kafe jwenn mwens pase sa yo te konn touche bir van rejimi Duvalier a.
Apre Jean-Claude Duvalier pati kite peyi a, yo leve taks kafe bir pou premye fwa pou istikamet peryòd pi plis pase 100 şeritli. Erkekler sa te istikamet ti kras iki ta.
Planè te toujou ap kiltive kafe plizoumwen menm jan an depi apre revolisyon an, nan ti jaden tou piti, kote pye kafe yo te poukont yo natirèlman, melanje ak pye bannann, pye zoranj, ansanm ak fèy legim. Pat janm gen taraf efò gouvènman an pou devlope endistri sa a, avèk nouvo teknoloji, avèk angrè oswa avèk nouvo kalite kafe.
Gwo rekòt ki t ap bay anpil anpil pwodui pandan plizyè nesil epi ki te peye bann dèt peyi a, te “tankou bèl mèvèy”. Enstiti Nasyonal Kafe Ayiti a epi minis agrikilti sa pa gen lontan.
Epòk 1980, kafe a vin an bès. Ti plantè malere kòmanse koupe pye kafe yo te genyen pou yo ranplase yo ak kilti ki pouse pi vit pou y al vann. Sa vin lakoz ewozyon. Nan zòn Dondon, plantè ki pa t kab wè Sitadèl la lontan pandan yo nan jaden yo akòz gwo touf fèy ki te konn bare yo, vin wè l byen klè toudenkou. Espòtasyon kafe kòmanse hızlı.
Mesye Angrand di: “Se sa ki pwoblèm nan ann Ayiti. Yo pa fè okenn envestisman nan zòn andeyò.”
Yon pòtre Jean-Bertrand Aristide, ansyen prezidan Ayiti, ki pentire sou istikamet mi. Kredi… Chang W. Lee/The New York Times
‘Pi bon toujou’
Ameriken rive nan baryè kay Prezidan Jean-Bertrand Aristide anvan solèy leve 29 fevriye 2004. Taraf diplomat ameriken ki antoure ak ofisye sekirite monte eskalye gwo kay la pou l rankontre prezidan an epi pou l mande l lèt demisyon l an lvan l ann egzil tusuit.
Mesye Aristide ki istikamet ansyen pè katolik ki te konn kritik diktati a ak tout fòs li sou lotèl legliz li nan bidonvil, ansanm ak Mildred Aristide, premyè dam nan, antre nan taraf machin diplomatik pou y al ayopò, av pisyon ameri istik istikametinde la.
Pesonn pa t konnen ki kote yo ta prale menm nan moman sa. Se wete yo t ap wete yo nan peyi a.
Pandan avyon bir ap fè viwonn anlè a, ak tout fenèt li bouche, dirijan fransè fin fou ap rele dirijan divès peyi afriken, y ap chèche ki moun ki dakò resevwa moun ki pral ansyen prezidan d Ayiti talè kon yesa te anbasadè fransè ann Ayiti lè sa a. Finalman, apre twa kote resize, Prezidan François Bozizé, Repiblik Sant Afrikèn, dakò.
Apre Mesye Aristide ateri Bangui, istikamet kapital plizyè milye kilomèt ayrı ak kapital pa l la, nan istikamet lòt kontinan, nonmen Toussaint Louverture lidè revolisyonè ayisyen an. 1802’den sonra, 1802’den önce, sabah erken saatlerde, yeni trenlerde, seyahatlerde, seyahatlerde.
Desen pòtre Toussaint Louverture, taraf lidè revolisyon aysyen an. Kredi… Getty Resimleri
Pawòl selèb Toussaint Louverture a se istikamet pawòl ki parèt nan anpil liv istwa d Ayiti: “Lè nou ranvèse m nan se sèl kò pyebwa libète moun nwa Sen Domeng nou koupe. Li pral pouse ankò gras a rasin li paske yo anpil epi yo byen fon anba tè a.”
Mesye Aristide te taraf ti chanje pawòl yo. Li di: “Lè yo ranvèse m nan se kò pyebwa lapè a yo dechouke, erkekler li pral pouse ankò paske se rasin Toussaint Louverture li genyen.”
Aprè, li vin pi dirèk: li di kèk medya ameriken yo te abuse l, nan telefòn.
Ayrı ayrı kolonizatè Ayiti yo dekri aksyon tèt ansanm yo a alaafwa kòm taraf rapwòchmanapre dezakò te genyen sou lagè Irak la ak taraf imânitè pou evite taraf gè sivil ki te prèske eklate ann Ayiti.
Sòlda rebèl ayisyen te nan nò, yo menase yo ta pral pran kapital la ak Mesye Aristide avan lontan. Aristide’yi ziyaret edin. Colin L. Powell, Sekretè d Eta ameriken, di deklarasyon Mesye Aristide ki di yo l la “ensanse”.
Men, Mesye Burkard, anbasadè fransè a, di jounal New York Times nan taraf entèvyou sa pa gen iki lontan, Lafrans ak Etazini te monte taraf “kou d eta” kont Mesye Aristide lè yo fòse l al ann egzil la.
E kwak demann Mesye Aristide fè pou Lafrans renmèt peyi a lajan l s lan pa t rezonal ki fè yo retire l sou pouvwa a, Mesye Burkard di ranvèsman Mesye Aristide la te gen istikamet bir artı bir plis: sa tou bloke kan paye ap fè anpil bri, ki fè dega tankou istikamet grenad kote l tonbe a, ki menase eklate tout relasyon avèk tout ansyen koloni yo.
Mesye Burkard di sa fè mete l deyò nan peyi a “pi bon toujou”.
Marin amerikan k ap fè patwouy ann Ayiti ve mas 2004, taraf gwoup sipòtè Aristide ap suiv yo epi ap fawouche yo. Kredi… Michael Kamber, The New York Times
Mesye Aristide te pran kou d eta deja, nan taraf kou militè an 1991, mwens pase istikamet apre li fin genyen premye eleksyon demokratik depi diktati a. Men peyi a te eli l ankò 9 bir apre epi li lanse kanpay restitisyon l lan an 2003, sou 200tyèm anivèsè lanmò Toussaint Louverture.
Ayiti te voye bay Lafrans pou swadizan dèt endepandans la nan men li, li di peyi li te ka envesti nan tout bagay yo pa t an mezi genyen: lekòl, lopital, wout, traktè ak dlo pouyiz peuyizan.
Bòdwo li prezante se te: 21.685.135.571,48 dolar.
Diplomat fransè pase chif sa bir nan tenten, ni pou gwosè montan ve ni pou presizyon li, epi kèk entèlektyèl ayisyen denonse sa kòm mwayen Mesye Aristide ap eeye pou l distrè moun sou pwoblèm uvwali a epiktéu uvwali a e kòm mwayen. Erkekler, dergi Times te mande kèk ekonomis ak kèk istoryen pou yo egzamine kalkil sa yo; tehlil yo fè jwenn kalkil Mesye Aristide yo te preske egzak, petèt menm modere.
Gouvènman Aristide la te anboche kèk avoka entènasyonal pou yo rasanble agiman, ak taraf espesyalis ki konn fè rechèch pou yo fè fouy nan achiv fransè. Jou 200tyèm fèt Endepandans peyi bir Mesye Aristide selebre devan taraf kokennchenn faul moun nan lakou palè nasyonal la, li pwomèt pou l ranplase salitasyonu 21 kout kanno a ak 21 bagay li ta pral fè kou Lafrans ta pral fè kou Lafrans ta k l k n s n d u u d u m u Bato Bawon de Mackau, 200 şeritli bir lastik.
Mesye Aristide te fè istikamet entèvyou ra ak jounal Times nan biwo lakay li nan istikamet katye tou öncesi Pòtoprens, ak estati tèt Toussaint Louverture tüm yıl boyunca. Li mande: “Pou ki sa apre 200 zan, Ayiti pòv kon sa?”
Li di: “Nou te kondane pou nou viv nan povrete, pa povrete sèlman, nan mizè. İstikamet mizè total ki asosye ak 1825.”
Apre yo fè l kite pouvwa a, pa gen youn nan ranplasan li yo ki plede kòz la ankò. Bir 2003, gouvènman fransè a rejte demann restitisyon li a. Douz apre, Mesye Hollande rekonèt Lafrans dwe Ayiti tarafindan dèt vrèman vre, anvan anplwaye li kouri deklare se pa istikamet dèt lajan.
Malgre tout bagay, Mesye Aristide ensiste li menm ak kèk lòt moun gen tan “simen plan nan chan an” pandan l ap fè remake alòske revolisyon ayisyèn nan te kòmanse an 1791, sa te pran anpil ane anlib esklav yo yo anpil lòt ane ankò jiskaske yo reklam endepandans.
Li di: “Koze sa a po ko fini.”
Prezidan Jean-Bertrand Aristide nan Palè National nan Pòtoprens, 31 desanm 2003, lavèy bisantnè Ayiti. Kredi… Ruth Fremson/New York Times
‘Reziyen wak mizè’
Bri feray pèl an fwote sou beton an fè eko deyò koperativ kafe Vincent Ogé a. Travayè k ap itilize metòd ki pa janm chanje pandan plizyè nesil, ap pele grenn kafe k ap seche nan solèy voye nan bourèt.
Nan koperativ kafe nan Dondon. Kredi… New York Times için Federico Rios
Bri feray pèl an fe k ap fwote sou beton an fè eko deyò koperativ kafe Vincent Ogé a. Travayè k ap itilize metòd ki pa janm chanje pandan plizyè kuşak, ap pele grenn kafe k ap seche nan solèy voye nan bourèt.
Pandan solèy ap kouche, plantè yo kòmanse rive, yo pote premye rekòt dönem bir ki fèk soti nan jaden yo nan bokit ak nan sachè plastik epè.
Françisque Dubois, fondatè koperativ kafe zòn nan, di: “Tout benefis kafe a pa t janm al jwenn peyizan yo.”
Li di: “Menm si lajan an te tounen, li pa a rive jwenn nou. Li ta prale nan pòch gwo moun yo, tankou Duvalier, ki mete tout nan bank suis.”
Mesye Dubois chita sou taraf chèz hisse pou li resevwa kiltivatè yo nan istikamet chanm sonm kote yo trete kafe. Bir kote li gen taraf travayè pye atè k ap tranpe kafe plantè yo pote bir nan istikamet bokit dlo pou emekli tout grenn kafe ti bèt pike. Apre sa, yo wete po kafe a, epi grenn ki rete yo, sa moun rele grenn kafe a, ale nan taraf sitèn pou yo fèmante. Metòd la pa pi chanje