amerikali
Üye
Büyük bir doğal afet hayatış insanların yaşadıkları acılar onları ne biçimde tesirler? Her gün bombaların patladığı, silahların susmadığı bir yerde yaşamak insan psikolojisi üzerinde nasıl bir tesire sahip? Geçtiğimiz günlerde internette dolaşan bir görüntüde Suriye’deki savaş ortamından kaçmış bir çocuğun uçak sesi duyduğunda, kendine saklanacak bir yer aramasını nasıl açıklayabiliriz? Bu acı durum nasıl oluşmaktadır? Yalnızca savaşlar değil doğal afetler ve cinsel akın üzere olaylar bireylerin ömürlerinde büyük travmatik tesir yaratmaktadır. Bu tesir kararı ise travma daha sonrası gerilim bozukluğu denilen psikolojik/psikiyatrik sıkıntılar ortaya çıkabilir.
Travma daha sonrası gerilim bozukluğu travmatik bir olay daha sonrası gerçekleşen yüksek tasa durumu, yaşanan olayla ilgili uyaranlardan kaçınma, kişinin uyarılma seviyesinde artış olarak gerçekleşen ruhsal bozukluktur. Lakin bu bozukluğa yönelik teşhis almak için bireyin önemli travmalar yaşaması gerekmektedir. Örneğin; vefat tehdidi, önemli faydalanmalar, cinsel taarruzlar, savaş, doğal afetler üzere olaylara maruz kalma ve şahit olma üzere durumlar en yaygın görülenler içindedır.
Psikiyatri ve klinik psikolojinin kutsal kitabı olan DSM 5’e nazaran Travma daha sonrası gerilim bozukluğu teşhis kriterleri 4 kümede toplanmıştır.
1- İstem dışı travmatik olayların bir daha deneyimlenmesi; kişinin olayla ilgili yinelanan anıları olabilir ve kabuslar bakılırsabilir. Ayrıyeten olayı hatırlatıcı uyaranlardan yüksek ölçüde rahatsızlık duyar. Örneğin savaş ortamını hatırlatan bir uçak ya da helikopter sesi, tecavüz ortamını hatırlatan karanlık üzere durumlarda kişi rahatsızlık hissedebilir.
2- Olayla ilgili uyaranlardan kaçınma; travmatik olayı hatırlatıcı her şeyden kaçınma kelam konusu olabilir. Örneğin canlı canlı toprağa gömülen bir depremzedenin kapalı alanlara karşı korkusu oluşmuş ve bu alanlardan kaçınmıştır(McNally, 2003).
3- Travma daha sonrası öteki duygudurum ve bilişsel değişimler; bu küme altında olayın kimi kıymetli yerlerinin hatırlanmaması, olaya dair kendini ya da bir diğerini hatalı görme ve öbür insanlardan uzaklaşma yer alır.
4- Artan uyarılmışlık ve tepkisellik belirtileri; bu belirtiler içinde; sonluluk hali, saldırgan davranışlar, kendine ziyan verici davranışlar, uykuya dalmada ve uyanık kalmada zorluklar çok tetikte olma hali yer alır.
Travma daha sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) birtakım durumlarda kronik olabilmektedir. Yapılan bir araştırmada TSSB tanısı alan şahısların ortadan geçen birkaç yıl daha sonra yapılan görüşmelerde şahısların yarısında belirtilerin bir kısmı hala görülmektedir. vazifelerinin bitmesinden 30 yıl mühlet geçen 15.288 savaş gazisi ile yapılan diğer bir çalışmada, tıbbi hastalıklar, kaza ve intihar niçinli vefat oranları ile TSSB içinde olumlu istikamette bir bağlantı bulunmuştur.
TSSB’nin nörobiyolojisi
İnsanı anlamanın biyolojiden bağımsız olamayacağı kanısına sahip olduğumuz için TSSB’nin biyolojisini ele almamak elbette ki haksızlık olurdu. Yapılan çalışmalar TSSB’nin gelişmeninde birtakım beyin bölgeleri ve nörotransmitterlerin tesirli olduğunu göstermektedir.
Yapılan bir çalışmada TSSB ile ilgili endişeyle bağlantılı olduğunu bildiğimiz amigdalada artan aktivite ve davranış ketleme ile ilgili olduğunu bildiğimiz orbitofrontal korteksin medyal bölgesinde azalan aktivite belirtilmiştir. Bu iki bölgenin bununla birlikte korku bozukluklarında rol oynadığını söyleyebiliriz. Tasa bozukluklarından farklı olarak bellek süreçleri ile ilgili olduğunu bildiğimiz
hipokampüs TSSB’de rol oynayan yapılardan biridir. Yapılan kimi beyin görüntüleme çalışmalarında TSSB tanısı almış bireylerin olağan bireylere nazaran hipokampüslerinde küçülme olduğu görülmüştür. Teşhis öncesi ortalamadan daha küçük hipokampüse sahip bireylerin TSSB tanısı alma ihtimalleri artıyor üzere görünmektedir.
TSSB belirtilerine bakıldığın dikkat ve bellek süreçlerinde oluşan değişimler görülmektedir. Hipokampüsün ve mesokortikal dopaminerjik sistemin “çalışan bellek” üzerinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu kanıdan hareketle TSSB’de oluşan dikkat ve bellek bozulmaları ve buna bağlı olarak çalışan bellekte rol oynayan mesokortikal dopaminerjik sistemle bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Dopamin sistemlerindeki değişimlerin TSSB olan bireylerde görülen semptomlar üzerinde tesirli olabileceği hipotezi ileri sürülebilmektedir.
Travmatik bir olay yaşayan herkes TSSB geliştirir mi?
Travma yaşayan her beşerde TSSB görülmemektedir. Örneğin Vietnam’da savaşmış Amerikalı askerlerin %20’si TSSB geliştirirken, savaş esiri olanların %50’sinde TSSB tanısı gözlenmiştir. Ayrıyeten 1990- 1991 yılları içinde Irak’ın Kuveyt’i işgali sırasında ölülerin dağılan vücut modüllerini tespit etme ve toplama bakılırsavi olan askerlerin %65′inde TSSB tanısı görülmüştür. Bir öbür çalışmada psikiyatri kliniklerine kabul edilen ve 2. Dünya savaşında nazaranv alan askerlerin teşhis alma oranı birliklerinde ölen asker sayısı ile yakından bağlantılıdır. Tüm bu araştırmalar TSSB’nin oluşumunda travma şiddetinin tesirliği olduğunu göstermektedir.
TSSB ile ilgili olan enteresan bir bilgi ile yazıyı sonlandıracak olursak, travmanın şiddetinin yanında travmanın çeşidinin de fazlaca kıymetli olduğu görülmektedir. Örneğin; tecavüzler, savaşlar, çatışmalar ve istismarlar doğal afetlere nazaran daha tesirli risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Görünen o ki insanların, başka insanlara olan yıkıcı tesirlerini önlemeye çalışmak TSSB’nin yaygınlığını azaltma konusunda en tesirli metot olacaktır.
Travma daha sonrası gerilim bozukluğu travmatik bir olay daha sonrası gerçekleşen yüksek tasa durumu, yaşanan olayla ilgili uyaranlardan kaçınma, kişinin uyarılma seviyesinde artış olarak gerçekleşen ruhsal bozukluktur. Lakin bu bozukluğa yönelik teşhis almak için bireyin önemli travmalar yaşaması gerekmektedir. Örneğin; vefat tehdidi, önemli faydalanmalar, cinsel taarruzlar, savaş, doğal afetler üzere olaylara maruz kalma ve şahit olma üzere durumlar en yaygın görülenler içindedır.
Psikiyatri ve klinik psikolojinin kutsal kitabı olan DSM 5’e nazaran Travma daha sonrası gerilim bozukluğu teşhis kriterleri 4 kümede toplanmıştır.
1- İstem dışı travmatik olayların bir daha deneyimlenmesi; kişinin olayla ilgili yinelanan anıları olabilir ve kabuslar bakılırsabilir. Ayrıyeten olayı hatırlatıcı uyaranlardan yüksek ölçüde rahatsızlık duyar. Örneğin savaş ortamını hatırlatan bir uçak ya da helikopter sesi, tecavüz ortamını hatırlatan karanlık üzere durumlarda kişi rahatsızlık hissedebilir.
2- Olayla ilgili uyaranlardan kaçınma; travmatik olayı hatırlatıcı her şeyden kaçınma kelam konusu olabilir. Örneğin canlı canlı toprağa gömülen bir depremzedenin kapalı alanlara karşı korkusu oluşmuş ve bu alanlardan kaçınmıştır(McNally, 2003).
3- Travma daha sonrası öteki duygudurum ve bilişsel değişimler; bu küme altında olayın kimi kıymetli yerlerinin hatırlanmaması, olaya dair kendini ya da bir diğerini hatalı görme ve öbür insanlardan uzaklaşma yer alır.
4- Artan uyarılmışlık ve tepkisellik belirtileri; bu belirtiler içinde; sonluluk hali, saldırgan davranışlar, kendine ziyan verici davranışlar, uykuya dalmada ve uyanık kalmada zorluklar çok tetikte olma hali yer alır.
Travma daha sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) birtakım durumlarda kronik olabilmektedir. Yapılan bir araştırmada TSSB tanısı alan şahısların ortadan geçen birkaç yıl daha sonra yapılan görüşmelerde şahısların yarısında belirtilerin bir kısmı hala görülmektedir. vazifelerinin bitmesinden 30 yıl mühlet geçen 15.288 savaş gazisi ile yapılan diğer bir çalışmada, tıbbi hastalıklar, kaza ve intihar niçinli vefat oranları ile TSSB içinde olumlu istikamette bir bağlantı bulunmuştur.
TSSB’nin nörobiyolojisi
İnsanı anlamanın biyolojiden bağımsız olamayacağı kanısına sahip olduğumuz için TSSB’nin biyolojisini ele almamak elbette ki haksızlık olurdu. Yapılan çalışmalar TSSB’nin gelişmeninde birtakım beyin bölgeleri ve nörotransmitterlerin tesirli olduğunu göstermektedir.
Yapılan bir çalışmada TSSB ile ilgili endişeyle bağlantılı olduğunu bildiğimiz amigdalada artan aktivite ve davranış ketleme ile ilgili olduğunu bildiğimiz orbitofrontal korteksin medyal bölgesinde azalan aktivite belirtilmiştir. Bu iki bölgenin bununla birlikte korku bozukluklarında rol oynadığını söyleyebiliriz. Tasa bozukluklarından farklı olarak bellek süreçleri ile ilgili olduğunu bildiğimiz
hipokampüs TSSB’de rol oynayan yapılardan biridir. Yapılan kimi beyin görüntüleme çalışmalarında TSSB tanısı almış bireylerin olağan bireylere nazaran hipokampüslerinde küçülme olduğu görülmüştür. Teşhis öncesi ortalamadan daha küçük hipokampüse sahip bireylerin TSSB tanısı alma ihtimalleri artıyor üzere görünmektedir.
TSSB belirtilerine bakıldığın dikkat ve bellek süreçlerinde oluşan değişimler görülmektedir. Hipokampüsün ve mesokortikal dopaminerjik sistemin “çalışan bellek” üzerinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu kanıdan hareketle TSSB’de oluşan dikkat ve bellek bozulmaları ve buna bağlı olarak çalışan bellekte rol oynayan mesokortikal dopaminerjik sistemle bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Dopamin sistemlerindeki değişimlerin TSSB olan bireylerde görülen semptomlar üzerinde tesirli olabileceği hipotezi ileri sürülebilmektedir.
Travmatik bir olay yaşayan herkes TSSB geliştirir mi?
Travma yaşayan her beşerde TSSB görülmemektedir. Örneğin Vietnam’da savaşmış Amerikalı askerlerin %20’si TSSB geliştirirken, savaş esiri olanların %50’sinde TSSB tanısı gözlenmiştir. Ayrıyeten 1990- 1991 yılları içinde Irak’ın Kuveyt’i işgali sırasında ölülerin dağılan vücut modüllerini tespit etme ve toplama bakılırsavi olan askerlerin %65′inde TSSB tanısı görülmüştür. Bir öbür çalışmada psikiyatri kliniklerine kabul edilen ve 2. Dünya savaşında nazaranv alan askerlerin teşhis alma oranı birliklerinde ölen asker sayısı ile yakından bağlantılıdır. Tüm bu araştırmalar TSSB’nin oluşumunda travma şiddetinin tesirliği olduğunu göstermektedir.
TSSB ile ilgili olan enteresan bir bilgi ile yazıyı sonlandıracak olursak, travmanın şiddetinin yanında travmanın çeşidinin de fazlaca kıymetli olduğu görülmektedir. Örneğin; tecavüzler, savaşlar, çatışmalar ve istismarlar doğal afetlere nazaran daha tesirli risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Görünen o ki insanların, başka insanlara olan yıkıcı tesirlerini önlemeye çalışmak TSSB’nin yaygınlığını azaltma konusunda en tesirli metot olacaktır.