amerikali
Üye
Travma, kişinin karşılaştığı gerilim verici, acı, deneyimlenmesi güç bir olay ile onunla ruhsal açıdan baş edebilme kapasitesi içinde bir dengesizliğin ortaya çıkması halidir. Bireyin hayatını olumsuz tarafta etkileyen, kalıcı tesirler bırakan, kaygılanmasına ve dehşet duymasına, streslenmesine, çaresizlik ve yetersizlik hissetmesine sebep olan bir durumdur. Ruhsal travma ise kişiyi çok korkutan, dehşet ortasında bırakan, çaresizlik yaratan, birden fazla sefer olağanüstü ve beklenmedik olayların yol açtığı tesirlerdir. İnsan hayatında kasvet ve keder yaratan bir epeyce olay olur, fakat bunların tümü ruhsal travma yaratmaz. Yaşanan olay kaygı, dehşet, çaresizlik yaşatmışsa; hadisede kişinin ve kendisinin yahut yakınının mevt yahut faydalanma tehlikesi var ise ruhsal travma olarak isimlendirilir. Doğal afetler, insan eliyle yapılan travmalar (taciz, tecavüz, ayrılık ve boşanma, iş kaybı azap, savaş) kazalar, beklenmedik vefatlar, beklenmedik ani olaylar, kişinin kendisinin ve yakınlarının ciddi-ölümcül hastalıklara yakalanması üzere durumlar ruhsal travmaya yol açabilmektedir. Ruhsal travmanın kişiyi uzun ve daima etkilemesi bireyde “travma daha sonrası gerilim bozukluğu” semptomlarını ortaya çıkarmaktadır. Travma daha sonrası gerilim bozukluğunda; uykusuzluk, kabuslar, kolay irkilme, çabuk sonlanma, yaşanan travmatik olayla ilgili anıların rahatsız edici halde sık sık hatırlanması, daima olarak travmatik olayın yinelanacağı korkusu ve bu niçinle diken üstünde hissetme, gelecekle ilgili plan yapamama, daima gergin ve huzursuz hissetme, her an korkulan olay yaşanacakmışçasına tetikte hissetme, yabancılaşma (başkaları beni yahut yaşadıklarımı anlamıyor hissi), çaresizlik, pişmanlık, mutsuzluk, değersizlik, ümitsizlik üzere hisler, olayı hatırlatan yer, kişi ve durumlardan kaçınma üzere davranışlar görülebilir. Kaçınma davranışları olayı hatırlatan yer, durum, kişi, konuşma, hatta his ve kanılardan mümkün olduğunca uzak durmaya çalışma uğraşıdır. Olayı hatırlamak büyük bir sorun, acı ve dehşet hissine yol açtığı için kişi olayı hatırlatan yerlere gitmez, bu konulardan bahsetmez yahut konuşulan yerlerden uzak durur. Kişinin emeli kendisini duyarsızlaştırmaya, sorunu yok saymaya, önemsememeye çalışmaktır ancak travmanın verdiği huzursuzluk hissi kişi bastırdığı ölçüde daha şiddetli bir biçimde devam eder. Çözümlenmemiş, halledilmemiş travma ve yas senelerca sürebilir ve kişinin hayatını, fonksiyonelliğini büyük ölçüde bozabilir. Travma ile benzeri bağlamları olan yas konusuna bakacak olursak; yas, sevilen birinin vefatı, sevdiği işinin kaybı, evcil hayvanının kaybı, münasebet ve bağının kaybı, sıhhatinin kaybı üzere onun için pahalı olan sevdiği şeylerin kaybı ile ortaya çıkan doğal bir müddetçtir. hayatımız boyunca denetim edebildiğimiz olayları deneyimlemekle birlikte denetimimiz haricinde olan ve bizi derinden etkileyen olaylara da maruz kalırız. Üzerinde nispeten denetim sahibi olduğumuz durumlar evlilik, iş değiştirme, çocuk sahibi olma, eğitim görmek üzere tecrübelerdir. Denetim edebildiğimiz şeylerin bitişi dahi bir yas sürecidir. Örneğin hayli ağır hislerle gerçekleşen bir evlilikte insan bir yandan coşku ve memnunluk dolu iken bir yandan bekarlığın vefatının hüznü ortasındadır ya da çocuk sahibi olmak ailelere büyük bir coşku verirken öbür yandan aileye yeni bir kişinin katılması 2 kişilik ailenin bitişinin bir yas sürecini barındırır. Denetim edemediğimiz olayların başında ise kayıplar gelir. Sevilen birinin kaybı kararında ondan mahrum kalma durumunda yas tutarız. Yas süreci olağan ve yaşanması gereken bir devirdir. Yas geri döndürülemeyecek bir kayıp yahut değişim karşısında verilebilecek en doğal reaksiyondur. Bu doğal reaksiyona müdahale edilmemesi gerekir. Yas yansıları depresyon semptomlarına epey benzediğinden kayıp yaşayan kişinin etrafı yas devrini sıklıkla sorun olarak görür. Hatta bir kayıp durumunda şahıslar direkt acile gdolayılür ve iğneler yaptırılır. Bilakis kişinin kayıplar karşısında üzülmesi ağlaması son derece olağan bir durumdur. Bu üzere periyotlarda toplumda olabildiğince yanlış inanışlar dikkat çekmektedir. Sen kuvvetlisün, ağlama, çocuklarını düşün, ayakta durmak zorundasın üzere cümleler hayli sık duyulur. Tam bilakis kayıp yaşayan bireyin acısını yaşaması, ağlaması, hiç bir şey yapmak istememesi son derece olağandır. Yas süreci, vakit ortasında yaşanan hislerde bir azalma olmadan devam ediyor ve durumu kabullenme gerçekleşmiyorsa, kaybın travmatik tesir bıraktığı ortaya çıkar. bu türlü uzayan süreçler yas kapsamına girmez ve müdahale edilmesi gerekir. Kişi yas tuttuğu vakit toplumsal ortamı da bundan etkilenir. Haftalarca işyerinde devamsızlık yapabilir, arkadaşlarıyla temasını koparabilir. Fakat vakit ortasında bu durumda kademe kademe düzelme olması ve kişinin kayıptan evvelki hayatındaki fonksiyonelliğine dönmesi beklenir. Bu, kişinin kaybettiği insanı özlemeyeceği manasına gelmez. Kaybedilen kişinin özlenmesi ve birlikte yaşanan hoş anların zihinde canlanması son derece doğaldır. Sorun, kaybın akabinde kaybedilen kişinin daima kayıp periyodundaki hali ile akla geldiği ve acı, çok hüzün, çökkünlük üzere olumsuz his hallerinin azalmadan sürdüğü vakit ortaya çıkar. Yaşanan kayıptan 3-6 ay daha sonrasında kişinin bu halinde değişim olmuyor ya da daha şiddetli halde bu hali yaşıyorsa; değersizlik hisleri artmışsa (aslına bakarsanız bu biçimde şeyler daima benim başıma gelir, hiç bir şeyi hak etmiyorum, memnunluğu hak etmiyorum, bunları yaşamaya mahkumum) ruhsal dayanak alınması son derece kıymetlidir. Yas sürecinin uzunluğu, ölen kişi ile bağlantısına, bağına, kişinin ruhsal sağlamlığına, ölen kişinin mevt biçimine, vefat kararında maruz kaldığı hayat biçimine vb üzere orta durumlara bağlı olarak değişkenlik gösterebildiği üzere, bu süreçte makul etaplar gözlemlenir.
Yas sürecinin birinci evresi inkârdır. Bu etapta kişi mevtin gerçekliğini anlamakta zorluk yaşar. Haber karşısında şaşkın, donuk, reaksiyonsuz olabilecekken hiç bir şey olmamış üzere hayatına birebir tertipte devam etmeye çalışabilir. Dört kişilik bir ailede biri kaybedilmişse, kişi hayattaymışçasına masaya 4 kişilik servis yapılır ya da kaybedilen kişinin kayıtlı olan telefon numarası silinmez ona daima bildiriler atılabilir. Bu etap tahminen birkaç saat tahminen günler tahminen de haftalar sürer. Bu durum kişinin kendisine ve şahısla kurduğu bağa göre değişiklik gösterir. İnkâr kademesinden daha sonra durumla yüzleşildiğinde şahsa olan hasreti ıstırabı git gide artarak bireye ağır acı hissettirir. kimi vakit sürecin onun üstündeki ağır tesirine bağlı olarak olanlara karşı ya da ölen şahsa karşı öfke duyar. Bu etaptaki öfke çok sağlıklı bir öfke olup kayıpla baş etmesine yardımcı olduğu için bu hislere müdahale etmek ya da bastırmaya çalışmak süreç için güzel olmayabilir. Ağlamak istiyorsa ağlamasına müsaade verilmeli, hisler bastırılmamalıdır. Akabinde kişiyi yavaş yavaş sakinleşmeye başlar evvelkine nazaran daha sakindir. Dualar eder, yeni hayatını gözden geçirir. Akabinde büsbütün gerçeklerle yüzleşilen bir periyot ortaya çıkar. Eski yaşantısı ve yeni yaşantısı içindeki farkları gorebilir ve bu değişiklikler onun depresif bir periyoda girmesine sebep olur. Sakinlik, iştahsızlık, uykusuzluk, içe kapanıklık, keyif alarak yaptığı biroldukça alışkanlığını yapamama üzere durumlarla karşı karşıya kalabilir. Kaybın derin ıstırabı bu basamakta ortaya çıkar. Kayıp yaşayan bireyin bu süreci yaşaması değerlidir ve hislerini paylaşabilmesi kendisi için rahatlatıcı olacağı unutulmamalıdır. Akabinde kabullenme evresi kendini göstermeye başlar. Kişi kayıp daha sonrasında bütün süreçleri yaşadıktan daha sonra artık önüne bakabilecektir. Gelecekle ilgili planlar yapabilecek, ömrünü rayına sokmak için adımlar atacaktır.
Yas sürecinden her birey bu kademeleri bu sıra ile eksiksiz yaşayacak diye bir durum kelam konusu değildir. Kimi periyotlar birtakım bireylerde iç içe görülebilmektedir. Sürecin uzunluğu da şahıstan bireye değişen bir durumdur. Ama 6 aydan fazla bir müddetdir hâlâ kabullenme ve toplumsal yaşantısına dönme konusunda meseleler yaşıyorsa kesinlikle bir uzmandan takviye alması gerekmektedir. Pekala travma ve yasın psikoterapideki karşılığı nedir diye bakacak olursak; Psikoterapide travma ve yas ile çalışmak açık kalp ameliyatı yapmak kadar hassas bir sıkıntıdır.Travma yaşantısı karşısında kişi acı olan temas etmek istemediği hislerden kaçma, o hislerden olabildiğince uzak kalma uğraşı içerisindedir. Lakin acı olan travma ve yas yaşantısı kendisini şimdi her alanda hissettirir. Kişinin acı olan, temas etmek istemediği hislere temas etmesi, o hisleri deneyimlemesi travma ve yas ile çalışırken büyük ölçüde değere sahiptir. Kişinin travma ve yas karşısında temelde hissettiği hislere ulaşarak, onları kabullenerek, tabir ederek, düzenleyerek ve tolere ederek hisleri tesirli bir biçimde işlemlemesi son derece değerlidir. Psikoterapi kişinin hislerini anlamlandırmaları ve üzerinde derinlemesine düşünmelerini sağlar ve tahminen de en kıymetlisi hislerini dönüştürmelerine yardımcı olur. Yani temelde hissedilen derin bir hüzün, suçluluk ve değersizlik hissi yerini kendini savunmaya yarayan haklı öfke ile değiştirilebilir ya da dehşet hissiyle kaçıp gitme yahut uzaklaşma eğilimi, hüzün hissini deneyimleyip teselli ve sevgi muhtaçlığını karşılamaya dönüştürülebilir. Bunula bir arada travmalar birden fazla vakit kişinin ruhsal dayanıklılığını zedelerler. Kişi evvelden hissettiği gücü, kendine olan itimadı artık kendinde bulamaz hale gelebilmektedir. Bu noktada temas etmek istemediği hislerle çalışmak; kişinin o hislere temas etmesini, kaçtığı görmek istemediği hisleri acı da olsa görmesini sağlamalıdır. Daima kişinin hissettiği ancak görmek istemediği hislerle çalışmak ve hislerin düzenlenmesi; kişinin aslında derin bir nefes almasına, daima zihninde dolaşan olumsuz kanıları, geçmişi daima canlandırma halini sonlandırmaktadır. Unutmamalıdır ki bastırılan her niyet gün yüzüne çıkmaya mahkumdur.
Yas sürecinin birinci evresi inkârdır. Bu etapta kişi mevtin gerçekliğini anlamakta zorluk yaşar. Haber karşısında şaşkın, donuk, reaksiyonsuz olabilecekken hiç bir şey olmamış üzere hayatına birebir tertipte devam etmeye çalışabilir. Dört kişilik bir ailede biri kaybedilmişse, kişi hayattaymışçasına masaya 4 kişilik servis yapılır ya da kaybedilen kişinin kayıtlı olan telefon numarası silinmez ona daima bildiriler atılabilir. Bu etap tahminen birkaç saat tahminen günler tahminen de haftalar sürer. Bu durum kişinin kendisine ve şahısla kurduğu bağa göre değişiklik gösterir. İnkâr kademesinden daha sonra durumla yüzleşildiğinde şahsa olan hasreti ıstırabı git gide artarak bireye ağır acı hissettirir. kimi vakit sürecin onun üstündeki ağır tesirine bağlı olarak olanlara karşı ya da ölen şahsa karşı öfke duyar. Bu etaptaki öfke çok sağlıklı bir öfke olup kayıpla baş etmesine yardımcı olduğu için bu hislere müdahale etmek ya da bastırmaya çalışmak süreç için güzel olmayabilir. Ağlamak istiyorsa ağlamasına müsaade verilmeli, hisler bastırılmamalıdır. Akabinde kişiyi yavaş yavaş sakinleşmeye başlar evvelkine nazaran daha sakindir. Dualar eder, yeni hayatını gözden geçirir. Akabinde büsbütün gerçeklerle yüzleşilen bir periyot ortaya çıkar. Eski yaşantısı ve yeni yaşantısı içindeki farkları gorebilir ve bu değişiklikler onun depresif bir periyoda girmesine sebep olur. Sakinlik, iştahsızlık, uykusuzluk, içe kapanıklık, keyif alarak yaptığı biroldukça alışkanlığını yapamama üzere durumlarla karşı karşıya kalabilir. Kaybın derin ıstırabı bu basamakta ortaya çıkar. Kayıp yaşayan bireyin bu süreci yaşaması değerlidir ve hislerini paylaşabilmesi kendisi için rahatlatıcı olacağı unutulmamalıdır. Akabinde kabullenme evresi kendini göstermeye başlar. Kişi kayıp daha sonrasında bütün süreçleri yaşadıktan daha sonra artık önüne bakabilecektir. Gelecekle ilgili planlar yapabilecek, ömrünü rayına sokmak için adımlar atacaktır.
Yas sürecinden her birey bu kademeleri bu sıra ile eksiksiz yaşayacak diye bir durum kelam konusu değildir. Kimi periyotlar birtakım bireylerde iç içe görülebilmektedir. Sürecin uzunluğu da şahıstan bireye değişen bir durumdur. Ama 6 aydan fazla bir müddetdir hâlâ kabullenme ve toplumsal yaşantısına dönme konusunda meseleler yaşıyorsa kesinlikle bir uzmandan takviye alması gerekmektedir. Pekala travma ve yasın psikoterapideki karşılığı nedir diye bakacak olursak; Psikoterapide travma ve yas ile çalışmak açık kalp ameliyatı yapmak kadar hassas bir sıkıntıdır.Travma yaşantısı karşısında kişi acı olan temas etmek istemediği hislerden kaçma, o hislerden olabildiğince uzak kalma uğraşı içerisindedir. Lakin acı olan travma ve yas yaşantısı kendisini şimdi her alanda hissettirir. Kişinin acı olan, temas etmek istemediği hislere temas etmesi, o hisleri deneyimlemesi travma ve yas ile çalışırken büyük ölçüde değere sahiptir. Kişinin travma ve yas karşısında temelde hissettiği hislere ulaşarak, onları kabullenerek, tabir ederek, düzenleyerek ve tolere ederek hisleri tesirli bir biçimde işlemlemesi son derece değerlidir. Psikoterapi kişinin hislerini anlamlandırmaları ve üzerinde derinlemesine düşünmelerini sağlar ve tahminen de en kıymetlisi hislerini dönüştürmelerine yardımcı olur. Yani temelde hissedilen derin bir hüzün, suçluluk ve değersizlik hissi yerini kendini savunmaya yarayan haklı öfke ile değiştirilebilir ya da dehşet hissiyle kaçıp gitme yahut uzaklaşma eğilimi, hüzün hissini deneyimleyip teselli ve sevgi muhtaçlığını karşılamaya dönüştürülebilir. Bunula bir arada travmalar birden fazla vakit kişinin ruhsal dayanıklılığını zedelerler. Kişi evvelden hissettiği gücü, kendine olan itimadı artık kendinde bulamaz hale gelebilmektedir. Bu noktada temas etmek istemediği hislerle çalışmak; kişinin o hislere temas etmesini, kaçtığı görmek istemediği hisleri acı da olsa görmesini sağlamalıdır. Daima kişinin hissettiği ancak görmek istemediği hislerle çalışmak ve hislerin düzenlenmesi; kişinin aslında derin bir nefes almasına, daima zihninde dolaşan olumsuz kanıları, geçmişi daima canlandırma halini sonlandırmaktadır. Unutmamalıdır ki bastırılan her niyet gün yüzüne çıkmaya mahkumdur.