4 gün mesai: Yeni çalışma nizamı yaygınlaşabilir mi?
Prof. Dr. Tekin Akgeyik, Belçika’nın da 4 günlük mesai programına geçmesiyle haftada 4 gün çalışmanın farklı boyutlarını ve dünyada yaygınlaşabilirliğini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Haftalık çalışma mühleti ve iş günü sayısı, Sanayi İhtilali’nden bu yana geriliyor. Bu süreçte biroldukça ülkede haftalık çalışma müddeti 40 saatin altına düşerken iş günü sayısının 4’e indirilmesiyle ilgili teşebbüsler yaygınlaşıyor. Belçika, Gambiya ve Litvanya üzere birtakım ülkelerde 4 günlük mesai programına geçilirken Kaliforniya-ABD, Avusturalya, Güney Afrika, İngiltere, İrlanda, İskoçya, İspanya ve Kanada’da da bu maksatla denemeler yapılıyor. 21 Kasım 2022’de yürürlüğe giren yasa ile Belçika’da kamu ve özel dal çalışanlarına günde 9,5 saatlik 4 iş günü ya da 7,6 saatlik 5 iş günü olmak üzere iki mesai programından birini seçme hakkı verildi.
4 günlük mesai programı, çalışanlara ve işletmelere çeşitli avantajlar sağlıyor. Bu durum, yakın gelecekte bu mesai programının öteki ülkelere de yayılmasını gündeme getirecektir.
– İş yeri şartları uygun olmalı
4 günlük mesai programı, standart olarak 5 ya da 6 günde gerçekleştirilen haftalık çalışma mühletinin 4 iş gününe sıkıştırılmasını tabir eder. Bu açıdan 4 günlük mesai, günlük çalışma saatinin uzamasını gerektiriyor. Örneğin, Türkiye’de 5 günlük bir iş programı için günlük mesai mühleti 9 saat, 6 günlük için ise 7,5 saat. ötürüsıyla 4 günlük bir mesai programı günlük 2 yahut 3,5 saat ek çalışma gerektirecektir.
4 günlük çalışma haftası için evvela iş yeri şartlarının uygun olması gerekiyor. Bu açıdan bilhassa beyaz yakalı hizmet kesimi çalışanları içinde daha kolay biçimde uygulanabilecektir. Özellikle proje bazlı çalışanlar için haftalık 4 günlük bir mesai programı daha başarılı uygulama alanı bulacaktır.
Buna karşılık 4 günlük bir çalışma programı her iş yeri için uygun olmayabilir. Bilhassa 7/24 (sağlık, otelcilik, güvenlik gibi) ya da 7 gün faaliyette bulunan iş yerlerinde (market, restoran gibi) bu uygulamaya geçmek daha güç olacaktır. Ayrıyeten bir şirketin çalışma programı öteki firmalarla yakından irtibatlıysa 4 günlük mesai sistemine geçmek de kolay olmayacaktır. Örneğin, bir bankanın günlük paklığını yapan tedarikçi bir şirket, müşterisi olan banka 4 günlük çalışma programına geçmeden bu tarafta bir adım atamayacaktır.
Öte yandan günlük daha uzun çalışma mühleti, rutinleşmiş iş yeri nizamını de bozabilir. Örneğin, daha uzun çalışma, ek mola ve yemek muhtaçlığını da gündeme getirecektir. Keza iş yerindeki çalışanlara sağlanan kreş ya da servis saatlerinin buna uygun biçimde düzenlenmesi de gerekecektir.
4 günlük iş haftası programına geçmek isteyen bir iş yeri, insan kaynakları sistemini de revize etmek durumunda kalacaktır. Öncelikle, iş yeri şartlarına uygun esnekleştirilmiş bir “Çalışma Mühletleri Programı” oluşturulmalıdır. Ayrıyeten bakılırsav tariflerine, ilgili şahısların çalışma saatleri eklenmelidir. Mesai programının başlangıç ve bitiş saatleri yıllık programlarla saptanmalı ve çalışanlara öncesinden duyurulmalıdır. Ayrıyeten proje temelli çalışma modeline geçilmeli ve amaçlara dayalı performans kıymetlendirme sistemi oluşturulmalıdır. Emsal biçimde telafi çalışması gerektirecek durumlar (belli haftalarda 5 ya da 6 gün mesai gerekebilir) yıllık olarak saptanmalıdır.
– Çalışanın şartları uygun olmalı
Çalışanların daha kısa mesai haftasını olumlu karşıladıklarını gösteren araştırmalar, iş tatmini, hayat kalitesi ve mutluluğun mesai mühleti ile yakından bağlı olduğunu ortaya koyuyor lakin 4 günlük bir mesai programı, çalışanlar için her vakit uygun olmayabilir. Hakikaten Belçika’da yapılan bir araştırma, tam periyodik çalışanların yalnızca yüzde 37’sinin 4 günlük mesai programını tercih etmeyi düşündüğünü gösteriyor zira 4 günlük bir mesai programı sonucunda uzayan günlük çalışma saatleri birtakım sıkıntılara yol açma potansiyeline sahip. Örneğin, çocukların okul saatlerini günlük 7,5 ya da 9 saatlik mesaiye göre düzenlemiş olan bir kişi için daha uzun müddet çalışmak (ilave 2 yahut 3,5 saat) bu rutini bozacaktır. Ayrıyeten günlük çalışma saatlerinin uzaması, alışveriş, paklık ya da akşam yemeğinin hazırlanması üzere günlük rutin aile sorumluluklarını da olumsuz etkileyebilir. Emsal biçimde iş daha sonrası bir eğitim programına katılan çalışanlar için de günlük mesai müddetinin uzaması önemli bir sorun olacaktır.
– Mevzuatın uygunluğu
4 günlük mesai programı, mevzuatın uygunluğuna da bağlıdır. Ülkemizdeki mevzuat buna imkan sağlıyor. 4857 sayılı İş Yasası kapsamında dileyen özel kesim patronu haftalık 6 iş günü yerine 5 ya da 4 günlük bir iş haftası tercih edebilir. Bilhassa hizmet kesiminde biroldukca iş yeri haftada 5 gün çalışıyor. Bu açıdan özel şirketler, günlük en üst limit olan 11 saatlik çalışma ile toplamda 4 günlük 44 saatten oluşan bir mesai sistemine geçebilirler.
– Başka mümkün sorunlar
4 günlük bir mesai programı fiyatlarda ve müşteri ilgilerinde de sıkıntılar yaratabilir. Haftalık çalışma mühletinin azalması ile bir arada gerçekleşecekse fiyatın bir daha düzenlenmesi gündeme gelebilir. Örneğin, haftalık 45 saat ve 5 gün yerine haftada 40 saat ve 4 günlük bir iş programına geçen bir işletmede çalışma mühletinin 5 saat düşmesi (yaklaşık yüzde 9 azalması manasına geliyor), fiyatların de birebir oranda düşmesini gerektirebilir, bunun da iş yerinde sıkıntılara yol açması mümkün.
Müşteriler açısından ise mesela, bir bankanın rutin 5 günlük çalışma sistemine alışmış müşterilerinin 4 günlük mesai programına ahenk sağlaması vakit alabilir. Bu geçiş süreci kimi müşterilerin reaksiyonlarına yol açabilir hatta müşteri kayıplarına niye olabilir.
– Uygulama yaygınlaşabilir mi?
Küresel seviyede entegre olmuş bir ekonomik nizamda haftalık çalışma mühleti ve iş günü sayısındaki gerilemenin vakit içinde öbür ülkelere yayılması kaçınılmaz. Esnek çalışma haftası düzenlemeleri (esnek çalışma, uzaktan çalışma yahut sıkıştırılmış iş haftası gibi) çabucak her ülkede giderek daha fazla uygulama alanı buluyor. Bu kapsamda gündeme gelen 4 günlük iş haftası programının yakın gelecekte ekonomik manada güzelleşme gösteren ülkelerde de yaygınlaşacağı öngörülebilir. Bilhassa ekonomik gelişmenini tamamlamış ülkelerdeki firmaların tedarikçisi pozisyonunda olan ülkelerdeki şirketler de ana firmanın 4 günlük çalışma sistemine geçmesiyle emsal bir mesai sistemine geçmek zorunda kalabilirler. Hakikaten bugün prestijiyle 18 ülkede ulusal, lokal ya da şirket seviyesinde bu gayeyle teşebbüsler yapılıyor.
– Beklenen sonuçlar
Küresel seviyede işletmeler, çalışanlarının verimliliğini ve iş ortamını düzgünleştirmeye dönük stratejiler geliştiriyor. 4 günlük mesai haftası, hem şirketlere birebir vakitte çalışanlara çeşitli avantajlar sağlıyor. Örneğin, 1 ya da 2 gün daha az çalışma, şirketlere elektrik, su, ısıtma, klima, yemek ve servis üzere temel masraflarda tasarruf sağlayacaktır.
Çalışanlar da 4 günlük bir iş haftasında en az yüzde 20’lik ek boş vakit kazanacaktır. Ayrıyeten ulaşım maliyetlerinden de tasarruf edilecektir. bu türlü iş tatmini artacak, yorgunluk ve çok çalışmaktan kaynaklanan ruhsal yıpranma azalacaktır. Nihayet haftada 4 gün mesai programı, aile kurumunu ve nüfus artışını da destekleyecektir.
[Prof. Dr. Tekin Akgeyik, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi]
*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
Haber Sitelerinden Alıntı Yapılmıştır.
Prof. Dr. Tekin Akgeyik, Belçika’nın da 4 günlük mesai programına geçmesiyle haftada 4 gün çalışmanın farklı boyutlarını ve dünyada yaygınlaşabilirliğini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Haftalık çalışma mühleti ve iş günü sayısı, Sanayi İhtilali’nden bu yana geriliyor. Bu süreçte biroldukça ülkede haftalık çalışma müddeti 40 saatin altına düşerken iş günü sayısının 4’e indirilmesiyle ilgili teşebbüsler yaygınlaşıyor. Belçika, Gambiya ve Litvanya üzere birtakım ülkelerde 4 günlük mesai programına geçilirken Kaliforniya-ABD, Avusturalya, Güney Afrika, İngiltere, İrlanda, İskoçya, İspanya ve Kanada’da da bu maksatla denemeler yapılıyor. 21 Kasım 2022’de yürürlüğe giren yasa ile Belçika’da kamu ve özel dal çalışanlarına günde 9,5 saatlik 4 iş günü ya da 7,6 saatlik 5 iş günü olmak üzere iki mesai programından birini seçme hakkı verildi.
4 günlük mesai programı, çalışanlara ve işletmelere çeşitli avantajlar sağlıyor. Bu durum, yakın gelecekte bu mesai programının öteki ülkelere de yayılmasını gündeme getirecektir.
– İş yeri şartları uygun olmalı
4 günlük mesai programı, standart olarak 5 ya da 6 günde gerçekleştirilen haftalık çalışma mühletinin 4 iş gününe sıkıştırılmasını tabir eder. Bu açıdan 4 günlük mesai, günlük çalışma saatinin uzamasını gerektiriyor. Örneğin, Türkiye’de 5 günlük bir iş programı için günlük mesai mühleti 9 saat, 6 günlük için ise 7,5 saat. ötürüsıyla 4 günlük bir mesai programı günlük 2 yahut 3,5 saat ek çalışma gerektirecektir.
4 günlük çalışma haftası için evvela iş yeri şartlarının uygun olması gerekiyor. Bu açıdan bilhassa beyaz yakalı hizmet kesimi çalışanları içinde daha kolay biçimde uygulanabilecektir. Özellikle proje bazlı çalışanlar için haftalık 4 günlük bir mesai programı daha başarılı uygulama alanı bulacaktır.
Buna karşılık 4 günlük bir çalışma programı her iş yeri için uygun olmayabilir. Bilhassa 7/24 (sağlık, otelcilik, güvenlik gibi) ya da 7 gün faaliyette bulunan iş yerlerinde (market, restoran gibi) bu uygulamaya geçmek daha güç olacaktır. Ayrıyeten bir şirketin çalışma programı öteki firmalarla yakından irtibatlıysa 4 günlük mesai sistemine geçmek de kolay olmayacaktır. Örneğin, bir bankanın günlük paklığını yapan tedarikçi bir şirket, müşterisi olan banka 4 günlük çalışma programına geçmeden bu tarafta bir adım atamayacaktır.
Öte yandan günlük daha uzun çalışma mühleti, rutinleşmiş iş yeri nizamını de bozabilir. Örneğin, daha uzun çalışma, ek mola ve yemek muhtaçlığını da gündeme getirecektir. Keza iş yerindeki çalışanlara sağlanan kreş ya da servis saatlerinin buna uygun biçimde düzenlenmesi de gerekecektir.
4 günlük iş haftası programına geçmek isteyen bir iş yeri, insan kaynakları sistemini de revize etmek durumunda kalacaktır. Öncelikle, iş yeri şartlarına uygun esnekleştirilmiş bir “Çalışma Mühletleri Programı” oluşturulmalıdır. Ayrıyeten bakılırsav tariflerine, ilgili şahısların çalışma saatleri eklenmelidir. Mesai programının başlangıç ve bitiş saatleri yıllık programlarla saptanmalı ve çalışanlara öncesinden duyurulmalıdır. Ayrıyeten proje temelli çalışma modeline geçilmeli ve amaçlara dayalı performans kıymetlendirme sistemi oluşturulmalıdır. Emsal biçimde telafi çalışması gerektirecek durumlar (belli haftalarda 5 ya da 6 gün mesai gerekebilir) yıllık olarak saptanmalıdır.
– Çalışanın şartları uygun olmalı
Çalışanların daha kısa mesai haftasını olumlu karşıladıklarını gösteren araştırmalar, iş tatmini, hayat kalitesi ve mutluluğun mesai mühleti ile yakından bağlı olduğunu ortaya koyuyor lakin 4 günlük bir mesai programı, çalışanlar için her vakit uygun olmayabilir. Hakikaten Belçika’da yapılan bir araştırma, tam periyodik çalışanların yalnızca yüzde 37’sinin 4 günlük mesai programını tercih etmeyi düşündüğünü gösteriyor zira 4 günlük bir mesai programı sonucunda uzayan günlük çalışma saatleri birtakım sıkıntılara yol açma potansiyeline sahip. Örneğin, çocukların okul saatlerini günlük 7,5 ya da 9 saatlik mesaiye göre düzenlemiş olan bir kişi için daha uzun müddet çalışmak (ilave 2 yahut 3,5 saat) bu rutini bozacaktır. Ayrıyeten günlük çalışma saatlerinin uzaması, alışveriş, paklık ya da akşam yemeğinin hazırlanması üzere günlük rutin aile sorumluluklarını da olumsuz etkileyebilir. Emsal biçimde iş daha sonrası bir eğitim programına katılan çalışanlar için de günlük mesai müddetinin uzaması önemli bir sorun olacaktır.
– Mevzuatın uygunluğu
4 günlük mesai programı, mevzuatın uygunluğuna da bağlıdır. Ülkemizdeki mevzuat buna imkan sağlıyor. 4857 sayılı İş Yasası kapsamında dileyen özel kesim patronu haftalık 6 iş günü yerine 5 ya da 4 günlük bir iş haftası tercih edebilir. Bilhassa hizmet kesiminde biroldukca iş yeri haftada 5 gün çalışıyor. Bu açıdan özel şirketler, günlük en üst limit olan 11 saatlik çalışma ile toplamda 4 günlük 44 saatten oluşan bir mesai sistemine geçebilirler.
– Başka mümkün sorunlar
4 günlük bir mesai programı fiyatlarda ve müşteri ilgilerinde de sıkıntılar yaratabilir. Haftalık çalışma mühletinin azalması ile bir arada gerçekleşecekse fiyatın bir daha düzenlenmesi gündeme gelebilir. Örneğin, haftalık 45 saat ve 5 gün yerine haftada 40 saat ve 4 günlük bir iş programına geçen bir işletmede çalışma mühletinin 5 saat düşmesi (yaklaşık yüzde 9 azalması manasına geliyor), fiyatların de birebir oranda düşmesini gerektirebilir, bunun da iş yerinde sıkıntılara yol açması mümkün.
Müşteriler açısından ise mesela, bir bankanın rutin 5 günlük çalışma sistemine alışmış müşterilerinin 4 günlük mesai programına ahenk sağlaması vakit alabilir. Bu geçiş süreci kimi müşterilerin reaksiyonlarına yol açabilir hatta müşteri kayıplarına niye olabilir.
– Uygulama yaygınlaşabilir mi?
Küresel seviyede entegre olmuş bir ekonomik nizamda haftalık çalışma mühleti ve iş günü sayısındaki gerilemenin vakit içinde öbür ülkelere yayılması kaçınılmaz. Esnek çalışma haftası düzenlemeleri (esnek çalışma, uzaktan çalışma yahut sıkıştırılmış iş haftası gibi) çabucak her ülkede giderek daha fazla uygulama alanı buluyor. Bu kapsamda gündeme gelen 4 günlük iş haftası programının yakın gelecekte ekonomik manada güzelleşme gösteren ülkelerde de yaygınlaşacağı öngörülebilir. Bilhassa ekonomik gelişmenini tamamlamış ülkelerdeki firmaların tedarikçisi pozisyonunda olan ülkelerdeki şirketler de ana firmanın 4 günlük çalışma sistemine geçmesiyle emsal bir mesai sistemine geçmek zorunda kalabilirler. Hakikaten bugün prestijiyle 18 ülkede ulusal, lokal ya da şirket seviyesinde bu gayeyle teşebbüsler yapılıyor.
– Beklenen sonuçlar
Küresel seviyede işletmeler, çalışanlarının verimliliğini ve iş ortamını düzgünleştirmeye dönük stratejiler geliştiriyor. 4 günlük mesai haftası, hem şirketlere birebir vakitte çalışanlara çeşitli avantajlar sağlıyor. Örneğin, 1 ya da 2 gün daha az çalışma, şirketlere elektrik, su, ısıtma, klima, yemek ve servis üzere temel masraflarda tasarruf sağlayacaktır.
Çalışanlar da 4 günlük bir iş haftasında en az yüzde 20’lik ek boş vakit kazanacaktır. Ayrıyeten ulaşım maliyetlerinden de tasarruf edilecektir. bu türlü iş tatmini artacak, yorgunluk ve çok çalışmaktan kaynaklanan ruhsal yıpranma azalacaktır. Nihayet haftada 4 gün mesai programı, aile kurumunu ve nüfus artışını da destekleyecektir.
[Prof. Dr. Tekin Akgeyik, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi]
*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
Haber Sitelerinden Alıntı Yapılmıştır.