amerikali
Üye
İLK MÜSLÜMAN BAYAN TİYATRO OYUNCUSU
“ Beni acıyarak değil; düşünerek, severek ve kucaklayarak hatırlayın. Tiyatro var ise ben varım!”
Afife’nin tiyatroya olan tutkusu, bir gün sahneye çıkma hayali uzun yıllar öncesinde paşa dedesiyle el ele gittiği oyunlarla başlamıştır. Fakat o periyotlarda Müslüman bayanların sahneye çıkması yasaktır. Önündeki mahzuru Paşa dedesi her ne kadar anlatsa da küçük kız bunları anlayabilecek yaşta değildir. Tiyatroya olan ilgisi üzerine dadısı Sophia, Ziya ve Afife’nin istedikleri oyunu canlandırabilmeleri için onlara sahne tasarlamış, iki çocuğun şovları başta dedeleri Sait Paşa olmak üzere mesken halkının en büyük cümbüş kaynağı haline gelmiştir. Sait Paşa,torunlarının sanata olan ilgilerini her daim takdir etmiş, memnun olmuştur. Babası Hidayet Beyefendi ise ailede epey bilgili olmasıyla birlikte daha hayli muhafazakar kimliğiyle ön plandadır. Hidayet Beyefendi, Osmanlı’yı, Dr. Sait Paşa ise İttihat ve Terakkiyi savunduğu için kendi ortalarında muhafazakarlık ve çağdaşlık çatışması yaşıyorlardır. Afife birinci okulun son sınıfındayken Osmanlı’nın tüm topraklarında seferberlik ilan edilmiştir. Periyodun İstanbul Belediye Lideri ise toplumun maneviyatını korumak için birinci kent tiyatrosu olan ‘Darülbedayi-i Osmani’ yi kurmuş, ünlü Fransız Tiyatro oyuncusu Andre Antoine’yi getirtmiştir. bir daha bu periyotla tiyatro topluluğunda Müslüman erkeklerle bir arada gayrimüslim bayanlar sahne almaya başlamışlardır. Bu periyodun en güzel bayan oyuncusu ise daima isminden kelam ettiren Ermeni bir bayan olan Eliza Binemeciyan’ dır. Afife ise periyodun tiyatro topluluğundaki değişimleri daima takip edip bir yandan da okul hayatını devam ettirebilmek için canla başla uğraşıyordur (Özgürlük Savaşçısı Mod). Sonunda hayalini kurduğu okulu Sanayi i Nefise Mektebi’ nin fotoğraf kısmını kazanmıştır. Tam da bu vakitte hayatını baştan sona değiştirecek Temaşa Mecmuası’ nda Darülbedayi’ nin idare konseyinin hudutlu sayıda Türk kızlarına tiyatro eğitiminin açılacağı duyurusunu görür görmez ortasındaki tiyatro sevdası önündeki kuvvetliklerin hepsinden ağır gelmiş, 16 yaşındayken ailesinden hiç kimseye söylemeden Darülbedayi’ ye adımını atmıştır. Babası Hidayet Beyefendi, Temaşa Mecmuası’ nda kızını görür görmez epey hiddetlenmiş, Afife’ye “Ya tiyatroyu bırak ya da meskenden git” diyerek iki seçenek sunmuştur (Babasının desteklemeyip meskenden kovması onda bir yandan Duygusal Mahrumluk Şemasının kökenini oluştururken öbür yandan da Terk Edilme Şemasının kökenini oluşturmuştur). Annesi Methiye hanım ise kızının tiyatro sevdasının nasıl da kuvvetli olduğunu bildiği için kızını yalnız bırakmayarak epeyce bahadır bir karar vermiştir. Lakin sevgili babası vefat ettiği için artık gidebileceği bir kapısı da yoktur. Bu esnada Afife’nin dadısı Sophia, Afife benim de kızım demiş ve onlara konutunu açmıştır. Üç hanımın büyük ekonomik zorluklarla verdikleri uğraşlarının sonunda büyük gün gelmiştir. Afife, Afife Jale olarak birinci defa Eliza Binemeciyan’ ın senelerca sergilediği “Yamalar” isimli yapıtın ‘Emel’ rolüyle sürpriz bir biçimde Osmanlı’nın en Batılı üslupta yaşayanların yeri olan Kadıköy’ de seyirciyle buluşmuştur . Onu sahnede nazarann seyirci üstün performansının karşılığını kuvvetli alkış sesleriyle vermiştir. Bunun üzerine Darülbedayi ise birinci Müslüman Türk bayanını sahneye çıkartmanın zaferini hayatış sonraki hafta için de bir daha Eliza’ nın oynadığı öbür bir oyunla bir daha sahneye sokmak istemişlerdir. Bu oyunun ismi ‘Tatlı Sır’ dır. Oyunun birinci perdesi kapanıp kulise geçince bir dolu polis memuru kulisi basıp Afife Jale’yi merkeze götüreceklerini söylemiştir. Tam da o sırada ömrü boyunca onu hiç yalnız bırakmayacak olan o ağrı başına saplanmıştır (Devlet erkanları tarafınca başarısına ket vurulmasının kararında psikosomatik mod devreye girmiş, migren atakları başlamıştır). Tam merkeze gdolayılecekken Kınar Hanım, Afife Jale’nin kaçmasına yardım etmiştir. O günlerde Eliza Binemeciyan İstanbul’ a ve Darülbedayi’ ye geri dönmüştür. Tüm tiyatro topluluğu Afife’ den bahsederken ünlü oyuncu gururuna yedirememiş Afife’nin hakkında ne konuşulduysa herkesi terslemiştir. Bu süreçte Afife Jale ise bir yandan geçmeyen baş ağrılarıyla boğuşurken başka yandan da sahneye çıkamama korkusu yaşamaktadır (Karamsarlık Şeması). Endişe dolu bekleyişin akabinde, Darülbedayi oynamasını istedikleri ‘Odalık’ oyununu ona bildirmiştir. Bu oyun, toplumsal gerçekleri gözler önüne seren, efendisine yalnızca vücudunu sunmakla bakılırsavli olan küçücük kızların cariyelik hayatlarını anlatan oyundur. Afife bir daha bu oyuna tam manasıyla hazırlansa da kuvvetli baş ağrıları devam etmektedir. Annesi Methiye Hanım tüm devaları denemiş sonundaysa bir psikiyatriste götürme sonucu almış, Kadıköy’ deki Dr. Suat’ın kliniğine bir umutla adım atmışlardır. Dr. Suat, baş ağrılarının ilacının sırf morfin kullanmak olduğunu söylemiş, bağımlılık konusunda da genç kızı hiç uyarmamıştır. Morfin yardımıyla ağrıları geçmiştir. Gazetelerde isminden “Bir yıldız doğdu” diye bahsettiren Afife ‘Odalık’ oyununu sahnelemek için artık hazırdır. Birinci perdeyi bir daha üstün performansla bitirmiş, seyirci alkıştan yıkılmıştır. İkinci perde ise bir daha birebiri olmuş polis baskın vermiştir. Polisten kaçmak için sahniçin inerken o lanet baş ağrısı bir daha başlamıştır (Psikosomatik Mod). Darülbedayi’ nin İdare Konseyine, İstanbul Belediye Başkanlığından gelen resmi yazıda “Müslüman bayanların sahneye çıkarılmamaları” buyruğu gelmiştir. Bunun üzerine Afife, Paşa dedesinden kalma günlüğüne şu satırları yazmıştır. “ Darülbedayi’ nin Yönetim Meclisi
üyelerinden bir zat Şeyhülislam’ a gidiyor. Oradan Dahiliye Nezaretine oradan da Şehremaneti’ ne yazılıyor. Müslüman bayanların sahneye çıkmaları İslam’ a alışılmamış olduğu için, benim Darülbedayi’ den çıkarılmam bildiriliyor.” (3 mart 1921) Bunun üzerine Afife tiyatro topluluğu tarafınca hiç aranıp sorulmadığından bir daha kuvvetli baş ağrıları yaşamaya başlamış (Terk Edilme ve Duygusal Mahrumluk Şeması), Dr. Suat’ın kapısını daima çalar olmuştur. Dr. Suat onu morfin bağımlısı haline getirdikten daha sonra ona evlenme teklifinde bulunmuştur. Afife’ nin bu evliliği reddetmesi üzerine ise Dr. Suat morfinin bedelini, vücuduyla ödettirmiş, ona tecavüz etmiştir. Kendisini ruhen ve bedenen kirletilmiş hissettiği için çocukluk aşkı Ziya’nın evlilik teklifini de reddetmek zorunda kalmıştır ( Kusurluluk Şeması). Tiyatroya karşı ümidi bir daha son bulduğunda (Karamsarlık Şeması), Darülbedayi’ nin eski hocalarından biri olan Burhanettin Beyefendi kapısını çalmış, Burhanettin Beyefendi Kumpanyasında ‘Napoleon Bonaparte’ oyununda sahneye çıkmasını istemiştir. Burhanettin Bey’ in Afife’ yi sahneye çıkartması hiç kolay olmamış, Osmanlı ve İngiliz kolluk kuvvetlerine karşı Fransız askerlerden yardım isteyerek Afife’yi sahneye çıkartmayı başarmıştır. General Pelle’ nin karşısında sahne alan Afife, inançlı bir biçimde sahne alıp oyununu sonlandırdığında bir daha salon alkıştan yıkılmıştır. Afife oyunun sonunda kaçmayı başarmış, Burhanettin Beyefendi ise uzun müddet ortalıkta görünmemiştir. Afife, Burhanettin Beyefendi ve Semiye’ nin Mısır tipine gideceklerini öğrenene dek ondan haber alamamıştır. Sahneye çıkamamayı kabullenemediğinden baş ağrıları bir daha geçmemiş ve yatağından çıkamaz olmuştur (Psikosomatik mod). Afife bunları yaşarken Osmanlı Devleti’ nin sonuna gelinmiş, 11 Temmuz 1923 salı günü ise Darülbedayi grubu Mustafa Kemal Paşa’ nın huzurunda Müslüman Türk bayanlarının sahneye çıkmasına müsaade alıp, Paşaya şovlarını yapmışlardır. Sahneye itilen akabinde da unutulan biri olmanın acısıyla Afife, paşanın huzuruna kendisinin değil de Muvahhit Bey’ in eşi Bedia bayanın çıkmış bulunmasına hayli üzülmüştür (Sahneye çıkan birinci Türk bayanı olarak kendisinin orada olması gerektiğini düşünmüştür Haklılık Şeması. Bu olmadığı için de incinmiş çocuk moduna bürünmüştür.). Bu hüznünün akabinde bir daha kendisini salmış ve onu ayağa İsmail Faik Beyin ‘Kırık Kalp’ oyununda oynaması için yazdığı mektup kaldırmıştır. Afife unutulmamış olmanın memnunluğu içerisinde rolüne güzelce hazırlanmış bir daha ismine yakışır bir oyun çıkartmıştır. Lakin ülkedeki değişim rüzgarı Afife’ nin hayatını etkilememiş, bir daha birebir son ile karşı karşıya kalmıştır. Müslüman hanımı sahneye çıkarttığı için İsmail beyefendi karakola alındığı için bir daha baş ağrıları yükselmiş, o da soluğu her vakit ki üzere Dr. Suat’ın kliniğinde almıştır (Psikosomatik Mod). Bu süreçte bayanların sahneye çıkmasına müsaade verilmiş, hatta Ankara’da Türk Tiyatrosunu Himaye Cemiyeti kurulmuştur. Bu mühlet zarfında da Bedia hanım başarılarına muvaffakiyetler eklemiş, ismini duyurmayı başarmıştır. O, Afifenin ulaşmak istediği saygınlığa eşinin dayanaklarıyla ulaşmıştır (Bedia Hanım’ın eşinin takviyesiyle elde ettiği muvaffakiyetlerinin karşısında Afife kendisini başarısız hissetmiştir. halbuki onun yerinde olması gereken kişi kendisidir. Başarısızlık Şeması- Haklılık Şeması). Bu yıkımın akabinde kapısını çalan Fikret Şadi Beyefendi olmuştur. Fikret Şadi Beyefendi ise Afifeye, eşi Zabel Hanım ile bir arada organize ettikleri Trabzon cinsine katılma teklifinde bulunmuştur. Afife’ nin tiyatro aşkı 22 yaşındayken bu sefer de onu yollara düşürmüştür. Değişen ülke şartlarıyla tiyatroya ve bayana kıymet verilmeye başlanmıştır. Trabzon’ a vardıklarındaysa bölgenin emniyet müdürü onları karşılamıştır. Berbat talihsizlik bu ya, emniyet müdürünü görünce baş ağrıları bir daha nüks etmiştir. Zira o kişi yıllar evvel baş ağrılarına niye olan kendisine berbat bayanmış muamelesi yapan Kadıköy polisidir. Afife’ nin baş ağrıları, Dr Suat’ın kliniğinin uzak olduğu bu topraklarda nüks edince derhal morfin gereksinimini da birlikteinde getirmiş, gruptaki şahıslardan yardım istemiş ve İstanbul’ a dönmüştür. O sahneye çıkmak için her yolu denediyse de daha sonrasındaki bayanların çarçabuk sahne alıp baş tacı noktasına geliyor olmasını hiç hazmedememiştir. Trabzon’dan döner dönmez kendisine bir enjektör grubu almış, morfine olan bağımlılığı da düzgünce artmıştır (Kopuk Avungan Mod). Bu süreç ortasında güzelce tiyatrodan uzaklaşmış her zamanki üzere kendisini görünmezliğe itmiştir (Sosyal İzolasyon Şeması- Toplumsal Çekilme Modu). hayatış olduğu her başarısızlığın akabinde insanlardan uzaklaşmış, girdiği toplumsal ortamlarda da kendisini kamufle etmiştir. (Afife Jale, gündemde kalmamayı başarısızlık olarak yorumlamıştır. Başarısızlık Şeması) Darülbedayi ise bu süreçte hayli yol kat ederek Avrupa düzeyinde eserler vermeye başlamıştır. Lakin kimse Afife Jale’ ye rol teklifinde bulunmaz olmuştur. Kendisini sahneye sürenler artık onu istemedikleri için kendisinin kullanıldığını hissetmiştir. (Kuşkuculuk Şeması) Afife ikinci ve son aşkı olan Selehattin Beyefendi ile bu buhranlı vakit içinderda arkadaşlarıyla gittiği gazinoda tanışmıştır. Selehattin Pınar periyodun fazlaca sevilen bestekar ve tambur sanatçısıdır. Afifenin gözlerindeki derinliği Selehattin Beyefendi şu sözlerle bestelemiştir “ Bir bahar akşamı rastladım size, sevinçli bir telaş arasındaydiniz. Derinden bakınca gözlerinize, niye başınızı öne eğdiniz? İçimde uyuyan eski bir dilek, dedi ki yıllardır aradığım bu. Artık soruyorum büküp boynumu, daha evvel nerelerdeydiniz?” Selehattin Pınar da Afife’nin geçtiği yollardan geçmiş, babası tarafınca çalgıcı olmakla itham edilip reddedilmiş bir gençtir. O bakışlarda kendi geçmişini görürcesine sevmiştir genç bayanı ( Terk edilme Şema Kimyası). Afife’nin de hisleri ona karşılık verince evlenme sonucu çabucak birlikteinde gelmiştir. bu vakitte Selehattin başarılarına muvaffakiyetler eklerken, Afife ‘İlk Müslüman Tiyatro Oyuncusu’ olmanın ötesine geçememiş olmaktan dolayı epey üzgündür ( Başarısızlık Şeması). Üzüntüsünü hafifçeletmenin tek yolunu daima kendisini
uyuşturmakta bulmuştur (Kopuk Avungan Mod). Selehattin Beyefendi ise onu memnun etmek, yatağından kaldırmak için meskene tiyatro biletleriyle gelmeye başlamıştır. Afife katılmış olduğu tiyatro gösterisinde aranılıp sorulmamış olmasının ıstırabını daha da fazlaca hissetmiştir (Terk Edilme ve Duygusal Mahrumluk Şeması). bir daha ayağa kalkmanın yolunu tiyatroya dönmek için bir şeyler yapmakta aramışsa da kimse onunla çalışmak için teklifte bulunmamıştır. Bir yandan tiyatro topluluğunda istenmemesine üzülürken (Başarısızlık, Terk Edilme Şeması ve Statü Arayıcılık Şeması) diğer yandan da kocasının ilgisini kaybetmeye başlamıştır. (Duygusal Mahrumluk ve Terk Edilme Şeması) Bir gün, onunla beraberyken morfin vakti geçtiği için krize girmiş, konuta geldiklerindeyse morfin yapabilmek için eşinden yardım istemek zorunda kalmıştır. Bu devirlerde Selehattin Beyefendi gönlünü genç bir bayana kaptırmış, ona müzikler yazmaya başlamıştır. Bunu fark eden Afife, her ne kadar eşini epeyce sevse de ayrılmak istemiştir (Terk Edilme Şeması-Aşırı telefi). Geçen altı yıllık beraberliğin akabinde ayrılmışlar ve ayrılığın akabinde hiç kimselerle görüşmek istemeyip kendisini sokağa atmıştır. Valizinin çalınmasının üzerine morfin krizine girmiş ve soluğu Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde almıştır. Uzunca vakit kendisini gizemli tutmuş, yemeden içmeden kesilmiştir (Sosyal İzolasyon Şeması
Psikosomatik Mod). Hastane takımının onun hakkında tek bildiği bir morfin bağımlısı olduğudur. Hastanede geçen dördüncü yılda hekimle görüşmesi sırasında, genç hekim radyodan Selehattin Pınar’ın konuk olarak geldiği bir programı dinlerken Afife de dinlemek istemiş ve genç doktora tüm hayatını anlatmıştır. Genç hekim karşısındaki kişinin Afife Jale olduğunu anladığında ona ailesini bulabilmesi için yardım etmek istediyse de Afife tüm topluluk tarafınca unutulmayı hiç sindiremediğini söylemiştir. Genç tabip da periyodun gazetecilerinden olan Nusret Safa Coşkun’ a Afife’nin şu satırlarını “Değerli efendim, ben sahneye çıkan birinci Müslüman bayan Afife Jale. Sanatımı icra ettiğim senelerda çektiğim acı, ızdırap bu günlerde de sona ermiş değil. Size Bakırköy tımarhanesinden yazıyorum. Hakikaten güç bir durumdayım ve zat-ı alinize anlatmak istediğim fazlaca şey var. rica ediyorum bir gün ziyaretime geliniz. bu biçimdelikle gazetecilik vazifenizi ifa ederken bununla birlikte insaniyet namına da fazlaca olumlu bir iş yapmış olacaksınız…” göndermiştir. Nusret Safa ise genç tabibin mektubunu alır almaz hastaneye gelmiş periyodun baş doktoruyla bir arada Afife Jaleyle konuşmaya başlamıştır. Afife Jale ise şu sözlerle başlamıştır: “ Beni unutmuşlar efendim… sahneye çıktığım vakit alnımdan öpen muharrir, beni teşvik eden büyük adamlar, hayranlarım, seyircilerim, arkadaşlarım hepsi beni unuttu. Ne çabuk. Kapılarımı çalan hatırımı soran bir insan yok. Hepsi unutmuşlar… burada boğuluyorum. Tımarhane köşesinde ölmek istemiyorum. Ne yapın edin beni çıkartın buradan (N.S. Coşkun perde ve sahne sayı:6 eylül 1941). (Terk Edilme Şeması, Duygusal Mahrumluk Şeması, Statü Arayıcılık Şeması)
Genç gazeteci Afifenin ömrünün son günlerinde en büyük destekçisi olmuş hem onun ismini duyuracak o kuvvetli metni yazmış, hastaniçin çıkartabilmek için ağabeyi Salah’ ı bulmuş, belediyeden yardım talebinde bulunup pek epeyce bahiste destekçisi olmuştur. Afife kopuk aile bağlarında büyümüş savaşlarla da yeterlice uzak kalmıştır. Günün sonundaysa bir daha kendi ağabeyinin yanına gidecektir. Ağabeyiyle karşılaşınca birinci sorduğu annesi ve dadısı olmuştur. İkisinin de kendisinden umutlarını kestikten daha sonra hayatlarında yaşama emeli kalmadığı için birbirlerine yakın vakit dilimlerinde yaşama gözlerini yumduklarını öğrenmiştir. Ağabeyinin konutundayken 1.5 yıl ortasında biraz daha toparlanmış kendisine birinci geldiğindeyse bir daha tiyatro mecmuası istemiştir. Bu süreçte gazeteci dostu onu hiç yalnız bırakmamış her daim kendisini ziyaret etmiştir. Ondan son istediği ise Selehattin’ i son kere görmektir. Selehattin Beyefendi haberi alır almaz gelmiş, geçen vakit ortasında ondaki değişimi hiç anlayamamıştır. Bir vakit içinder aşık olduğu hoş bayandan hiç yemek yiyemediği için eser kalmamıştır. Afife kendisinden ağabeyine daha fazla yük olmamak için, Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesine yine naklettirmesini istemiştir. Mevtini bekleyen Afife sanata olan kocaman aşkıyla ve ıstırabıyla 24 Temmuz 1941 yılında Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ nde 39 yaşında vefat etmiştir. Cenazesini ise omurundaki kıymetli 3 adam kaldırmıştır. Ağabeyi Salah, eski eşi Selehattin Pınar ve Gazeteci Nusret Safa.
O hayatı boyunca tiyatroya gönlünü vermiş, tiyatronun gelişmesi için çektiği sıkıntının birileri tarafınca görülmesini istemiştir. Onu yıkan da aranılıp sorulmamış ve kıymetinin bilinmemiş olmasıdır. (Terk edilme, Duygusal Mahrumluk, Statü Arayıcılık Şeması)
“ Beni acıyarak değil; düşünerek, severek ve kucaklayarak hatırlayın. Tiyatro var ise ben varım!”
Afife’nin tiyatroya olan tutkusu, bir gün sahneye çıkma hayali uzun yıllar öncesinde paşa dedesiyle el ele gittiği oyunlarla başlamıştır. Fakat o periyotlarda Müslüman bayanların sahneye çıkması yasaktır. Önündeki mahzuru Paşa dedesi her ne kadar anlatsa da küçük kız bunları anlayabilecek yaşta değildir. Tiyatroya olan ilgisi üzerine dadısı Sophia, Ziya ve Afife’nin istedikleri oyunu canlandırabilmeleri için onlara sahne tasarlamış, iki çocuğun şovları başta dedeleri Sait Paşa olmak üzere mesken halkının en büyük cümbüş kaynağı haline gelmiştir. Sait Paşa,torunlarının sanata olan ilgilerini her daim takdir etmiş, memnun olmuştur. Babası Hidayet Beyefendi ise ailede epey bilgili olmasıyla birlikte daha hayli muhafazakar kimliğiyle ön plandadır. Hidayet Beyefendi, Osmanlı’yı, Dr. Sait Paşa ise İttihat ve Terakkiyi savunduğu için kendi ortalarında muhafazakarlık ve çağdaşlık çatışması yaşıyorlardır. Afife birinci okulun son sınıfındayken Osmanlı’nın tüm topraklarında seferberlik ilan edilmiştir. Periyodun İstanbul Belediye Lideri ise toplumun maneviyatını korumak için birinci kent tiyatrosu olan ‘Darülbedayi-i Osmani’ yi kurmuş, ünlü Fransız Tiyatro oyuncusu Andre Antoine’yi getirtmiştir. bir daha bu periyotla tiyatro topluluğunda Müslüman erkeklerle bir arada gayrimüslim bayanlar sahne almaya başlamışlardır. Bu periyodun en güzel bayan oyuncusu ise daima isminden kelam ettiren Ermeni bir bayan olan Eliza Binemeciyan’ dır. Afife ise periyodun tiyatro topluluğundaki değişimleri daima takip edip bir yandan da okul hayatını devam ettirebilmek için canla başla uğraşıyordur (Özgürlük Savaşçısı Mod). Sonunda hayalini kurduğu okulu Sanayi i Nefise Mektebi’ nin fotoğraf kısmını kazanmıştır. Tam da bu vakitte hayatını baştan sona değiştirecek Temaşa Mecmuası’ nda Darülbedayi’ nin idare konseyinin hudutlu sayıda Türk kızlarına tiyatro eğitiminin açılacağı duyurusunu görür görmez ortasındaki tiyatro sevdası önündeki kuvvetliklerin hepsinden ağır gelmiş, 16 yaşındayken ailesinden hiç kimseye söylemeden Darülbedayi’ ye adımını atmıştır. Babası Hidayet Beyefendi, Temaşa Mecmuası’ nda kızını görür görmez epey hiddetlenmiş, Afife’ye “Ya tiyatroyu bırak ya da meskenden git” diyerek iki seçenek sunmuştur (Babasının desteklemeyip meskenden kovması onda bir yandan Duygusal Mahrumluk Şemasının kökenini oluştururken öbür yandan da Terk Edilme Şemasının kökenini oluşturmuştur). Annesi Methiye hanım ise kızının tiyatro sevdasının nasıl da kuvvetli olduğunu bildiği için kızını yalnız bırakmayarak epeyce bahadır bir karar vermiştir. Lakin sevgili babası vefat ettiği için artık gidebileceği bir kapısı da yoktur. Bu esnada Afife’nin dadısı Sophia, Afife benim de kızım demiş ve onlara konutunu açmıştır. Üç hanımın büyük ekonomik zorluklarla verdikleri uğraşlarının sonunda büyük gün gelmiştir. Afife, Afife Jale olarak birinci defa Eliza Binemeciyan’ ın senelerca sergilediği “Yamalar” isimli yapıtın ‘Emel’ rolüyle sürpriz bir biçimde Osmanlı’nın en Batılı üslupta yaşayanların yeri olan Kadıköy’ de seyirciyle buluşmuştur . Onu sahnede nazarann seyirci üstün performansının karşılığını kuvvetli alkış sesleriyle vermiştir. Bunun üzerine Darülbedayi ise birinci Müslüman Türk bayanını sahneye çıkartmanın zaferini hayatış sonraki hafta için de bir daha Eliza’ nın oynadığı öbür bir oyunla bir daha sahneye sokmak istemişlerdir. Bu oyunun ismi ‘Tatlı Sır’ dır. Oyunun birinci perdesi kapanıp kulise geçince bir dolu polis memuru kulisi basıp Afife Jale’yi merkeze götüreceklerini söylemiştir. Tam da o sırada ömrü boyunca onu hiç yalnız bırakmayacak olan o ağrı başına saplanmıştır (Devlet erkanları tarafınca başarısına ket vurulmasının kararında psikosomatik mod devreye girmiş, migren atakları başlamıştır). Tam merkeze gdolayılecekken Kınar Hanım, Afife Jale’nin kaçmasına yardım etmiştir. O günlerde Eliza Binemeciyan İstanbul’ a ve Darülbedayi’ ye geri dönmüştür. Tüm tiyatro topluluğu Afife’ den bahsederken ünlü oyuncu gururuna yedirememiş Afife’nin hakkında ne konuşulduysa herkesi terslemiştir. Bu süreçte Afife Jale ise bir yandan geçmeyen baş ağrılarıyla boğuşurken başka yandan da sahneye çıkamama korkusu yaşamaktadır (Karamsarlık Şeması). Endişe dolu bekleyişin akabinde, Darülbedayi oynamasını istedikleri ‘Odalık’ oyununu ona bildirmiştir. Bu oyun, toplumsal gerçekleri gözler önüne seren, efendisine yalnızca vücudunu sunmakla bakılırsavli olan küçücük kızların cariyelik hayatlarını anlatan oyundur. Afife bir daha bu oyuna tam manasıyla hazırlansa da kuvvetli baş ağrıları devam etmektedir. Annesi Methiye Hanım tüm devaları denemiş sonundaysa bir psikiyatriste götürme sonucu almış, Kadıköy’ deki Dr. Suat’ın kliniğine bir umutla adım atmışlardır. Dr. Suat, baş ağrılarının ilacının sırf morfin kullanmak olduğunu söylemiş, bağımlılık konusunda da genç kızı hiç uyarmamıştır. Morfin yardımıyla ağrıları geçmiştir. Gazetelerde isminden “Bir yıldız doğdu” diye bahsettiren Afife ‘Odalık’ oyununu sahnelemek için artık hazırdır. Birinci perdeyi bir daha üstün performansla bitirmiş, seyirci alkıştan yıkılmıştır. İkinci perde ise bir daha birebiri olmuş polis baskın vermiştir. Polisten kaçmak için sahniçin inerken o lanet baş ağrısı bir daha başlamıştır (Psikosomatik Mod). Darülbedayi’ nin İdare Konseyine, İstanbul Belediye Başkanlığından gelen resmi yazıda “Müslüman bayanların sahneye çıkarılmamaları” buyruğu gelmiştir. Bunun üzerine Afife, Paşa dedesinden kalma günlüğüne şu satırları yazmıştır. “ Darülbedayi’ nin Yönetim Meclisi
üyelerinden bir zat Şeyhülislam’ a gidiyor. Oradan Dahiliye Nezaretine oradan da Şehremaneti’ ne yazılıyor. Müslüman bayanların sahneye çıkmaları İslam’ a alışılmamış olduğu için, benim Darülbedayi’ den çıkarılmam bildiriliyor.” (3 mart 1921) Bunun üzerine Afife tiyatro topluluğu tarafınca hiç aranıp sorulmadığından bir daha kuvvetli baş ağrıları yaşamaya başlamış (Terk Edilme ve Duygusal Mahrumluk Şeması), Dr. Suat’ın kapısını daima çalar olmuştur. Dr. Suat onu morfin bağımlısı haline getirdikten daha sonra ona evlenme teklifinde bulunmuştur. Afife’ nin bu evliliği reddetmesi üzerine ise Dr. Suat morfinin bedelini, vücuduyla ödettirmiş, ona tecavüz etmiştir. Kendisini ruhen ve bedenen kirletilmiş hissettiği için çocukluk aşkı Ziya’nın evlilik teklifini de reddetmek zorunda kalmıştır ( Kusurluluk Şeması). Tiyatroya karşı ümidi bir daha son bulduğunda (Karamsarlık Şeması), Darülbedayi’ nin eski hocalarından biri olan Burhanettin Beyefendi kapısını çalmış, Burhanettin Beyefendi Kumpanyasında ‘Napoleon Bonaparte’ oyununda sahneye çıkmasını istemiştir. Burhanettin Bey’ in Afife’ yi sahneye çıkartması hiç kolay olmamış, Osmanlı ve İngiliz kolluk kuvvetlerine karşı Fransız askerlerden yardım isteyerek Afife’yi sahneye çıkartmayı başarmıştır. General Pelle’ nin karşısında sahne alan Afife, inançlı bir biçimde sahne alıp oyununu sonlandırdığında bir daha salon alkıştan yıkılmıştır. Afife oyunun sonunda kaçmayı başarmış, Burhanettin Beyefendi ise uzun müddet ortalıkta görünmemiştir. Afife, Burhanettin Beyefendi ve Semiye’ nin Mısır tipine gideceklerini öğrenene dek ondan haber alamamıştır. Sahneye çıkamamayı kabullenemediğinden baş ağrıları bir daha geçmemiş ve yatağından çıkamaz olmuştur (Psikosomatik mod). Afife bunları yaşarken Osmanlı Devleti’ nin sonuna gelinmiş, 11 Temmuz 1923 salı günü ise Darülbedayi grubu Mustafa Kemal Paşa’ nın huzurunda Müslüman Türk bayanlarının sahneye çıkmasına müsaade alıp, Paşaya şovlarını yapmışlardır. Sahneye itilen akabinde da unutulan biri olmanın acısıyla Afife, paşanın huzuruna kendisinin değil de Muvahhit Bey’ in eşi Bedia bayanın çıkmış bulunmasına hayli üzülmüştür (Sahneye çıkan birinci Türk bayanı olarak kendisinin orada olması gerektiğini düşünmüştür Haklılık Şeması. Bu olmadığı için de incinmiş çocuk moduna bürünmüştür.). Bu hüznünün akabinde bir daha kendisini salmış ve onu ayağa İsmail Faik Beyin ‘Kırık Kalp’ oyununda oynaması için yazdığı mektup kaldırmıştır. Afife unutulmamış olmanın memnunluğu içerisinde rolüne güzelce hazırlanmış bir daha ismine yakışır bir oyun çıkartmıştır. Lakin ülkedeki değişim rüzgarı Afife’ nin hayatını etkilememiş, bir daha birebir son ile karşı karşıya kalmıştır. Müslüman hanımı sahneye çıkarttığı için İsmail beyefendi karakola alındığı için bir daha baş ağrıları yükselmiş, o da soluğu her vakit ki üzere Dr. Suat’ın kliniğinde almıştır (Psikosomatik Mod). Bu süreçte bayanların sahneye çıkmasına müsaade verilmiş, hatta Ankara’da Türk Tiyatrosunu Himaye Cemiyeti kurulmuştur. Bu mühlet zarfında da Bedia hanım başarılarına muvaffakiyetler eklemiş, ismini duyurmayı başarmıştır. O, Afifenin ulaşmak istediği saygınlığa eşinin dayanaklarıyla ulaşmıştır (Bedia Hanım’ın eşinin takviyesiyle elde ettiği muvaffakiyetlerinin karşısında Afife kendisini başarısız hissetmiştir. halbuki onun yerinde olması gereken kişi kendisidir. Başarısızlık Şeması- Haklılık Şeması). Bu yıkımın akabinde kapısını çalan Fikret Şadi Beyefendi olmuştur. Fikret Şadi Beyefendi ise Afifeye, eşi Zabel Hanım ile bir arada organize ettikleri Trabzon cinsine katılma teklifinde bulunmuştur. Afife’ nin tiyatro aşkı 22 yaşındayken bu sefer de onu yollara düşürmüştür. Değişen ülke şartlarıyla tiyatroya ve bayana kıymet verilmeye başlanmıştır. Trabzon’ a vardıklarındaysa bölgenin emniyet müdürü onları karşılamıştır. Berbat talihsizlik bu ya, emniyet müdürünü görünce baş ağrıları bir daha nüks etmiştir. Zira o kişi yıllar evvel baş ağrılarına niye olan kendisine berbat bayanmış muamelesi yapan Kadıköy polisidir. Afife’ nin baş ağrıları, Dr Suat’ın kliniğinin uzak olduğu bu topraklarda nüks edince derhal morfin gereksinimini da birlikteinde getirmiş, gruptaki şahıslardan yardım istemiş ve İstanbul’ a dönmüştür. O sahneye çıkmak için her yolu denediyse de daha sonrasındaki bayanların çarçabuk sahne alıp baş tacı noktasına geliyor olmasını hiç hazmedememiştir. Trabzon’dan döner dönmez kendisine bir enjektör grubu almış, morfine olan bağımlılığı da düzgünce artmıştır (Kopuk Avungan Mod). Bu süreç ortasında güzelce tiyatrodan uzaklaşmış her zamanki üzere kendisini görünmezliğe itmiştir (Sosyal İzolasyon Şeması- Toplumsal Çekilme Modu). hayatış olduğu her başarısızlığın akabinde insanlardan uzaklaşmış, girdiği toplumsal ortamlarda da kendisini kamufle etmiştir. (Afife Jale, gündemde kalmamayı başarısızlık olarak yorumlamıştır. Başarısızlık Şeması) Darülbedayi ise bu süreçte hayli yol kat ederek Avrupa düzeyinde eserler vermeye başlamıştır. Lakin kimse Afife Jale’ ye rol teklifinde bulunmaz olmuştur. Kendisini sahneye sürenler artık onu istemedikleri için kendisinin kullanıldığını hissetmiştir. (Kuşkuculuk Şeması) Afife ikinci ve son aşkı olan Selehattin Beyefendi ile bu buhranlı vakit içinderda arkadaşlarıyla gittiği gazinoda tanışmıştır. Selehattin Pınar periyodun fazlaca sevilen bestekar ve tambur sanatçısıdır. Afifenin gözlerindeki derinliği Selehattin Beyefendi şu sözlerle bestelemiştir “ Bir bahar akşamı rastladım size, sevinçli bir telaş arasındaydiniz. Derinden bakınca gözlerinize, niye başınızı öne eğdiniz? İçimde uyuyan eski bir dilek, dedi ki yıllardır aradığım bu. Artık soruyorum büküp boynumu, daha evvel nerelerdeydiniz?” Selehattin Pınar da Afife’nin geçtiği yollardan geçmiş, babası tarafınca çalgıcı olmakla itham edilip reddedilmiş bir gençtir. O bakışlarda kendi geçmişini görürcesine sevmiştir genç bayanı ( Terk edilme Şema Kimyası). Afife’nin de hisleri ona karşılık verince evlenme sonucu çabucak birlikteinde gelmiştir. bu vakitte Selehattin başarılarına muvaffakiyetler eklerken, Afife ‘İlk Müslüman Tiyatro Oyuncusu’ olmanın ötesine geçememiş olmaktan dolayı epey üzgündür ( Başarısızlık Şeması). Üzüntüsünü hafifçeletmenin tek yolunu daima kendisini
uyuşturmakta bulmuştur (Kopuk Avungan Mod). Selehattin Beyefendi ise onu memnun etmek, yatağından kaldırmak için meskene tiyatro biletleriyle gelmeye başlamıştır. Afife katılmış olduğu tiyatro gösterisinde aranılıp sorulmamış olmasının ıstırabını daha da fazlaca hissetmiştir (Terk Edilme ve Duygusal Mahrumluk Şeması). bir daha ayağa kalkmanın yolunu tiyatroya dönmek için bir şeyler yapmakta aramışsa da kimse onunla çalışmak için teklifte bulunmamıştır. Bir yandan tiyatro topluluğunda istenmemesine üzülürken (Başarısızlık, Terk Edilme Şeması ve Statü Arayıcılık Şeması) diğer yandan da kocasının ilgisini kaybetmeye başlamıştır. (Duygusal Mahrumluk ve Terk Edilme Şeması) Bir gün, onunla beraberyken morfin vakti geçtiği için krize girmiş, konuta geldiklerindeyse morfin yapabilmek için eşinden yardım istemek zorunda kalmıştır. Bu devirlerde Selehattin Beyefendi gönlünü genç bir bayana kaptırmış, ona müzikler yazmaya başlamıştır. Bunu fark eden Afife, her ne kadar eşini epeyce sevse de ayrılmak istemiştir (Terk Edilme Şeması-Aşırı telefi). Geçen altı yıllık beraberliğin akabinde ayrılmışlar ve ayrılığın akabinde hiç kimselerle görüşmek istemeyip kendisini sokağa atmıştır. Valizinin çalınmasının üzerine morfin krizine girmiş ve soluğu Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’nde almıştır. Uzunca vakit kendisini gizemli tutmuş, yemeden içmeden kesilmiştir (Sosyal İzolasyon Şeması
Psikosomatik Mod). Hastane takımının onun hakkında tek bildiği bir morfin bağımlısı olduğudur. Hastanede geçen dördüncü yılda hekimle görüşmesi sırasında, genç hekim radyodan Selehattin Pınar’ın konuk olarak geldiği bir programı dinlerken Afife de dinlemek istemiş ve genç doktora tüm hayatını anlatmıştır. Genç hekim karşısındaki kişinin Afife Jale olduğunu anladığında ona ailesini bulabilmesi için yardım etmek istediyse de Afife tüm topluluk tarafınca unutulmayı hiç sindiremediğini söylemiştir. Genç tabip da periyodun gazetecilerinden olan Nusret Safa Coşkun’ a Afife’nin şu satırlarını “Değerli efendim, ben sahneye çıkan birinci Müslüman bayan Afife Jale. Sanatımı icra ettiğim senelerda çektiğim acı, ızdırap bu günlerde de sona ermiş değil. Size Bakırköy tımarhanesinden yazıyorum. Hakikaten güç bir durumdayım ve zat-ı alinize anlatmak istediğim fazlaca şey var. rica ediyorum bir gün ziyaretime geliniz. bu biçimdelikle gazetecilik vazifenizi ifa ederken bununla birlikte insaniyet namına da fazlaca olumlu bir iş yapmış olacaksınız…” göndermiştir. Nusret Safa ise genç tabibin mektubunu alır almaz hastaneye gelmiş periyodun baş doktoruyla bir arada Afife Jaleyle konuşmaya başlamıştır. Afife Jale ise şu sözlerle başlamıştır: “ Beni unutmuşlar efendim… sahneye çıktığım vakit alnımdan öpen muharrir, beni teşvik eden büyük adamlar, hayranlarım, seyircilerim, arkadaşlarım hepsi beni unuttu. Ne çabuk. Kapılarımı çalan hatırımı soran bir insan yok. Hepsi unutmuşlar… burada boğuluyorum. Tımarhane köşesinde ölmek istemiyorum. Ne yapın edin beni çıkartın buradan (N.S. Coşkun perde ve sahne sayı:6 eylül 1941). (Terk Edilme Şeması, Duygusal Mahrumluk Şeması, Statü Arayıcılık Şeması)
Genç gazeteci Afifenin ömrünün son günlerinde en büyük destekçisi olmuş hem onun ismini duyuracak o kuvvetli metni yazmış, hastaniçin çıkartabilmek için ağabeyi Salah’ ı bulmuş, belediyeden yardım talebinde bulunup pek epeyce bahiste destekçisi olmuştur. Afife kopuk aile bağlarında büyümüş savaşlarla da yeterlice uzak kalmıştır. Günün sonundaysa bir daha kendi ağabeyinin yanına gidecektir. Ağabeyiyle karşılaşınca birinci sorduğu annesi ve dadısı olmuştur. İkisinin de kendisinden umutlarını kestikten daha sonra hayatlarında yaşama emeli kalmadığı için birbirlerine yakın vakit dilimlerinde yaşama gözlerini yumduklarını öğrenmiştir. Ağabeyinin konutundayken 1.5 yıl ortasında biraz daha toparlanmış kendisine birinci geldiğindeyse bir daha tiyatro mecmuası istemiştir. Bu süreçte gazeteci dostu onu hiç yalnız bırakmamış her daim kendisini ziyaret etmiştir. Ondan son istediği ise Selehattin’ i son kere görmektir. Selehattin Beyefendi haberi alır almaz gelmiş, geçen vakit ortasında ondaki değişimi hiç anlayamamıştır. Bir vakit içinder aşık olduğu hoş bayandan hiç yemek yiyemediği için eser kalmamıştır. Afife kendisinden ağabeyine daha fazla yük olmamak için, Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesine yine naklettirmesini istemiştir. Mevtini bekleyen Afife sanata olan kocaman aşkıyla ve ıstırabıyla 24 Temmuz 1941 yılında Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi’ nde 39 yaşında vefat etmiştir. Cenazesini ise omurundaki kıymetli 3 adam kaldırmıştır. Ağabeyi Salah, eski eşi Selehattin Pınar ve Gazeteci Nusret Safa.
O hayatı boyunca tiyatroya gönlünü vermiş, tiyatronun gelişmesi için çektiği sıkıntının birileri tarafınca görülmesini istemiştir. Onu yıkan da aranılıp sorulmamış ve kıymetinin bilinmemiş olmasıdır. (Terk edilme, Duygusal Mahrumluk, Statü Arayıcılık Şeması)