amerikali
Üye
Kişilik, bireylerin his, niyet ve davranışlarındaki farklılıkları belirleyen, süreklilik gösteren özellikler ve eğilimlerdir (Linda, 1999). Bireyle ilgili bilişsel, duygusal, toplumsal ve fizikî özellikleri kapsar. Bir kişiyi başkalarından ayıran davranış örüntüleridir. Kişinin içerisinde bulunduğu toplum normlarının dışına çıkması, his, niyet ve davranış örüntülerinde bir aksama yaşaması ve beklenenin dışına çıkması durumunda bir kişilik bozukluğundan kelam edilebilmektedir.
Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bir kişinin temel inancı dünyanın tehlikeli bir yer olduğu, kendisinin de her an bir yara alabileceği ve bu durumda kendisini daima muhafazası gerektiğidir. Oburlarının davranışlarını makus niyetli olarak yorumlarlar. Etrafına karşı daima hayli dikkatli ve epey tetiktedirler. En yakınlarının dürüstlüğünden bile kuşku duyarlar ve başlarında oluşturdukları kuşkularının ispatlarını aramaya kendilerini adamışlardır. Dış dünyaya karşı gösterdikleri imaj ise akılcı, soğuk ve mantıklıdır. Ekseriyetle sevgi ya da olumlu hisler göstermezler.
DSM-V Teşhis Ölçütleri El Kitabı paranoid kişilik bozukluğunu şöyle tanımlamıştır:
1)Yeterli bir ispat olmaksızın diğerlerinin kendisini aldattığından yahut kötülük yaptığından kuşku duyma.
2)İş arkadaşlarının yahut arkadaşlarının bağlılıkları ve güvenilirliklerini sorgulama.
3)söylemiş olduklerinin sonrasındasında kendisine karşı kullanılacağı dehşetiyle diğerlerine içini dökemez.
4)basit kelamlardan aşağılama yahut göz korkutma manası çıkartır.
5)Sürekli kin besler.
6)Ortada bir niye yokken, oburlarının davranışlarını kişiliğine ya da statüsüne yönelik bir atak olarak algılar. Bunlara öfkeyle karşılık verir.
7)Partnerinin kendisine bağlılığını devamlı sorgular ve partnerinin sadakatiyle ilgili daima bir kuşkuculuk yaşar.
Paranoid kişilik bozukluğu olan bireylerin fikir ve kanıyı sürece sisteminde bir çarpıtma meydana gelmektedir. Yaşanan hadiselerde her vakit diğerlerini suçlama eğilimindedirler. Bunun niçini ise bireyin altta yatan düşük benlik hürmetini korumak ismine yaptığı ruhsal bir savunma durumudur (Bentall, 2006).
Zihin Teorisi; diğerlerinin niyetlerini ve zihinsel durumlarını anlayabilme beceresidir ve paranoid niyette bu maharette eksiklik görülmektedir (Kinderman, 1998). Diğer bir kişinin bakış açısını anlayamama durumu paranoid kişinin toplumsal etkileşimlerini etkilemektedir.
ÖTEKİ KİŞİLİK BOZUKLUKLARINDAN FARKI
Şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğunun birtakım belirtileri paranoid kişilik bozukluğuna benzese de bu bozuklukların birbirinden farklı özellikleri vardır (Carroll, 2009).
Şizoid kişilik bozukluğu toplumsal içe çekilmeyle karakterizedir. Kişi, yakın bağlantılar ve temastan uzaktır. Genelde tek başına bulunmayı severler. Duygusal olarak kayıtsız ve soğuk bir yapıdadırlar. Paranoid kişilik bozukluğunda olduğu üzere başkalarından kuşku etmek yerine dış dünyaya karşı ilgileri ve kişilerarası temas yok denecek kadar azdır (Carroll, 2009).
Şizotipal kişilik bozukluğu, yakın bağlantılardan kaçınma ve yetersiz kişilerarası alakalarla karakterizedir. Paranoid kişilik bozukluğundan farklı olarak bu bireylerde bilişsel ve algısal çarpıtmalar yaygın olarak görülür. Büyüsel düşünme, geleceği nazaranbilme ve telepati gücü olduğuna inanma üzere gerçekdışı inanç ve fikirleri vardır.
PSİKOZLA GİDEN ÖTEKİ BOZUKLUKLARLA FARKI
Psikozla giden bozukluklar; kısa psikoz bozukluğu, şizofrenimsi (şizofreniform) bozukluk, şizofreni, şizoduygulanımsal (şizoaffektif) bozukluktur. Bu bozukluğa sahip bir şahısta en yaygın görülen belirtiler sanrı (delüzyon) ve var isenılar (halüsinasyon), dağınık bir konuşma örüntüsü (sık sık mevzudan sapma yahut anlaşılmaz bir biçimde konuşma), dağınık davranış örüntüsü ve negatif belirtilerdir (duygu eksikliği, duygusal içedönüklük). Şizoduygulanımsal (şizoaffektif) bozuklukta bu belirtilerle birlikte depresyon belirtileri de eşlik eder.
Bu bozuklukların tümünde görülen ortak belirtiler sanrı ve var isenıların varlığıdır. Paranoid kişilik bozukluğunda ise var isenılara rastlanmamaktadır.
PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU TEDAVİSİ
Tedavi Adımları
Uzun Devir Tedavi Amaçları (Bernstein, 2007):
-Kırılgan hislerini tanımak ve kabul etmek
-Öz-yeterlilik hislerinin farkındalığını arttırmak
-Başkalarına karşı daha emniyetli bir bakış açısı geliştirmek
-Başkalarını göz korkutucu olarak görüp kaçınmak yerine, düşüncelerini kelamlı olarak söz edebilmek
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan bireyler tedavide terapiste karşı kendini muhafazaya yönelik kuvvetli bir savunma ve agresyon gösterebilirler. Bu durumda terapistin yapması gereken danışanın savunmasını harekete geçirecek karşı reaksiyonlardan uzak durmak olmalıdır. Terapistin öncelikli gayesi, danışanla yakın ve empatik bir münasebet kurarak onu destekleyen bir hal sergilemek olmalıdır. Terapistin yapması gereken bir öbür bahis ise gerçekçi terapi maksatları belirlemektir.
Terapist, terapi ortamında danışanla yakın fizikî temastan uzak durmalıdır ve danışana kendi özel alanını vermelidir. bu biçimdece danışan kendini daha rahat hissedecektir. bununla birlikte terapistin dikkat etmesi gereken en kıymetli noktalardan biri de, danışanın duygudurum değişimlerinin farkında olmaktır.
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan şahısların tedavisinde kullanılan prosedürler; Bilişsel Davranışçı Terapi (Beck, 2004), Kişisel Destekleyici Dinamik Psikoterapi (Gabbard, 2000) ve Şema Terapi’dir (Young, 2003). Paranoid kişilik bozukluğu olan bireyde en temelde yer alan çekirdek bilişsel şema yetersizlik duygusudur ve bu niçinle tedavinin birinci emeli birinci evrelerde bireyin kendi öz-yeterlilik hissini arttırmaktır. Buna paralel olarak bağlantı ve empati üzere toplumsal nitelikler de geliştirilmelidir. daha sonraki etaplarda ise yapılması gereken, kişinin zihninde yer alan başkalarına karşı berbat niyetli ve şüpheli/kuşkucu inançların değişimini sağlamaktır. Bu basamakta terapist ve danışan işbirlik içerisinde olmalı ve danışanın şüpheli/kuşkucu inançlarını sorgulamalıdır. Kuşkulu inançlar belirlenir ve bu inançların doğrulukları, gerçekle uyup uymadığı test edilir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan şahısların tedavisinde kullanılan bir öteki usul ise ilaç tedavisidir. İlaç tedavisinde en kıymetli nokta ise terapistin, hastanın inancını kazanmış olmasıdır. Ortadaki itimat münasebeti kurulamazsa hasta, ilaç tedavisine cevap vermeyecektir. Paranoid kişilik bozukluğu olan şahıslarda depresyon ve/veya anksiyete bir arada görülebilmektedir. Bu noktada danışanın da işbirliğiyle semptom azaltıcı ilaç tedavisine başlanabilmektedir.
Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bir kişinin temel inancı dünyanın tehlikeli bir yer olduğu, kendisinin de her an bir yara alabileceği ve bu durumda kendisini daima muhafazası gerektiğidir. Oburlarının davranışlarını makus niyetli olarak yorumlarlar. Etrafına karşı daima hayli dikkatli ve epey tetiktedirler. En yakınlarının dürüstlüğünden bile kuşku duyarlar ve başlarında oluşturdukları kuşkularının ispatlarını aramaya kendilerini adamışlardır. Dış dünyaya karşı gösterdikleri imaj ise akılcı, soğuk ve mantıklıdır. Ekseriyetle sevgi ya da olumlu hisler göstermezler.
DSM-V Teşhis Ölçütleri El Kitabı paranoid kişilik bozukluğunu şöyle tanımlamıştır:
1)Yeterli bir ispat olmaksızın diğerlerinin kendisini aldattığından yahut kötülük yaptığından kuşku duyma.
2)İş arkadaşlarının yahut arkadaşlarının bağlılıkları ve güvenilirliklerini sorgulama.
3)söylemiş olduklerinin sonrasındasında kendisine karşı kullanılacağı dehşetiyle diğerlerine içini dökemez.
4)basit kelamlardan aşağılama yahut göz korkutma manası çıkartır.
5)Sürekli kin besler.
6)Ortada bir niye yokken, oburlarının davranışlarını kişiliğine ya da statüsüne yönelik bir atak olarak algılar. Bunlara öfkeyle karşılık verir.
7)Partnerinin kendisine bağlılığını devamlı sorgular ve partnerinin sadakatiyle ilgili daima bir kuşkuculuk yaşar.
Paranoid kişilik bozukluğu olan bireylerin fikir ve kanıyı sürece sisteminde bir çarpıtma meydana gelmektedir. Yaşanan hadiselerde her vakit diğerlerini suçlama eğilimindedirler. Bunun niçini ise bireyin altta yatan düşük benlik hürmetini korumak ismine yaptığı ruhsal bir savunma durumudur (Bentall, 2006).
Zihin Teorisi; diğerlerinin niyetlerini ve zihinsel durumlarını anlayabilme beceresidir ve paranoid niyette bu maharette eksiklik görülmektedir (Kinderman, 1998). Diğer bir kişinin bakış açısını anlayamama durumu paranoid kişinin toplumsal etkileşimlerini etkilemektedir.
ÖTEKİ KİŞİLİK BOZUKLUKLARINDAN FARKI
Şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğunun birtakım belirtileri paranoid kişilik bozukluğuna benzese de bu bozuklukların birbirinden farklı özellikleri vardır (Carroll, 2009).
Şizoid kişilik bozukluğu toplumsal içe çekilmeyle karakterizedir. Kişi, yakın bağlantılar ve temastan uzaktır. Genelde tek başına bulunmayı severler. Duygusal olarak kayıtsız ve soğuk bir yapıdadırlar. Paranoid kişilik bozukluğunda olduğu üzere başkalarından kuşku etmek yerine dış dünyaya karşı ilgileri ve kişilerarası temas yok denecek kadar azdır (Carroll, 2009).
Şizotipal kişilik bozukluğu, yakın bağlantılardan kaçınma ve yetersiz kişilerarası alakalarla karakterizedir. Paranoid kişilik bozukluğundan farklı olarak bu bireylerde bilişsel ve algısal çarpıtmalar yaygın olarak görülür. Büyüsel düşünme, geleceği nazaranbilme ve telepati gücü olduğuna inanma üzere gerçekdışı inanç ve fikirleri vardır.
PSİKOZLA GİDEN ÖTEKİ BOZUKLUKLARLA FARKI
Psikozla giden bozukluklar; kısa psikoz bozukluğu, şizofrenimsi (şizofreniform) bozukluk, şizofreni, şizoduygulanımsal (şizoaffektif) bozukluktur. Bu bozukluğa sahip bir şahısta en yaygın görülen belirtiler sanrı (delüzyon) ve var isenılar (halüsinasyon), dağınık bir konuşma örüntüsü (sık sık mevzudan sapma yahut anlaşılmaz bir biçimde konuşma), dağınık davranış örüntüsü ve negatif belirtilerdir (duygu eksikliği, duygusal içedönüklük). Şizoduygulanımsal (şizoaffektif) bozuklukta bu belirtilerle birlikte depresyon belirtileri de eşlik eder.
Bu bozuklukların tümünde görülen ortak belirtiler sanrı ve var isenıların varlığıdır. Paranoid kişilik bozukluğunda ise var isenılara rastlanmamaktadır.
PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU TEDAVİSİ
Tedavi Adımları
Uzun Devir Tedavi Amaçları (Bernstein, 2007):
-Kırılgan hislerini tanımak ve kabul etmek
-Öz-yeterlilik hislerinin farkındalığını arttırmak
-Başkalarına karşı daha emniyetli bir bakış açısı geliştirmek
-Başkalarını göz korkutucu olarak görüp kaçınmak yerine, düşüncelerini kelamlı olarak söz edebilmek
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan bireyler tedavide terapiste karşı kendini muhafazaya yönelik kuvvetli bir savunma ve agresyon gösterebilirler. Bu durumda terapistin yapması gereken danışanın savunmasını harekete geçirecek karşı reaksiyonlardan uzak durmak olmalıdır. Terapistin öncelikli gayesi, danışanla yakın ve empatik bir münasebet kurarak onu destekleyen bir hal sergilemek olmalıdır. Terapistin yapması gereken bir öbür bahis ise gerçekçi terapi maksatları belirlemektir.
Terapist, terapi ortamında danışanla yakın fizikî temastan uzak durmalıdır ve danışana kendi özel alanını vermelidir. bu biçimdece danışan kendini daha rahat hissedecektir. bununla birlikte terapistin dikkat etmesi gereken en kıymetli noktalardan biri de, danışanın duygudurum değişimlerinin farkında olmaktır.
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan şahısların tedavisinde kullanılan prosedürler; Bilişsel Davranışçı Terapi (Beck, 2004), Kişisel Destekleyici Dinamik Psikoterapi (Gabbard, 2000) ve Şema Terapi’dir (Young, 2003). Paranoid kişilik bozukluğu olan bireyde en temelde yer alan çekirdek bilişsel şema yetersizlik duygusudur ve bu niçinle tedavinin birinci emeli birinci evrelerde bireyin kendi öz-yeterlilik hissini arttırmaktır. Buna paralel olarak bağlantı ve empati üzere toplumsal nitelikler de geliştirilmelidir. daha sonraki etaplarda ise yapılması gereken, kişinin zihninde yer alan başkalarına karşı berbat niyetli ve şüpheli/kuşkucu inançların değişimini sağlamaktır. Bu basamakta terapist ve danışan işbirlik içerisinde olmalı ve danışanın şüpheli/kuşkucu inançlarını sorgulamalıdır. Kuşkulu inançlar belirlenir ve bu inançların doğrulukları, gerçekle uyup uymadığı test edilir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu olan şahısların tedavisinde kullanılan bir öteki usul ise ilaç tedavisidir. İlaç tedavisinde en kıymetli nokta ise terapistin, hastanın inancını kazanmış olmasıdır. Ortadaki itimat münasebeti kurulamazsa hasta, ilaç tedavisine cevap vermeyecektir. Paranoid kişilik bozukluğu olan şahıslarda depresyon ve/veya anksiyete bir arada görülebilmektedir. Bu noktada danışanın da işbirliğiyle semptom azaltıcı ilaç tedavisine başlanabilmektedir.