amerikali
Üye
Hepimiz hayatımızda kimi sıkıntılar yaşarız ve bu meselelerin üstesinden gelmek için gayret gösteririz. Lakin kimi vakit içinderda kimi sıkıntıları çözmek sıkıntı olabiliyor. Bilhassa depresif ve telaşlı periyotlarda olumsuz düşünme eğiliminde olduğumuzu söyleyebiliriz. Pekala bu nasıl gerçekleşiyor? Bu yazımızda BDT kuramıyla ortaya koyulmuş ve meselelerimizi çözmemizde en büyük mani taşıyan olumsuz otomatik fikirler ve bilişsel çarpıtmaları ele alacağız.
Yaşadığımız olaylarda otomatik kanılar şuurlu olmaksızın ortaya çıkarlar. Çeşitli olaylar kararı etkin hale gelen sabit inançlarımız otomatik niyetler üzerinde tetikleyici olur. çabucak sonrasındasında ise bilişsel çarpıtmalara bağlı olan otomatik fikirlerimiz ortaya çıkar. Bir örnekle açıklayacak olursak; hazırlanmış olduğunuz KPSS imtihanı için girdiğiniz bir deneme imtihanından düşük bir puan aldığınızı düşünün. Bu olay kararı “başarısızım” temel inancınız faal olacaktır. Bu inanç doğrultusunda ise KPSS’yi kazanamayacağım, esasen LYS’de de istediğim olmamıştı halinde bilişsel çarpıtmalara bağlı olarak otomatik fikirleriniz ortaya çıkacaktır. Artık ne cins bilişsel çarpıtmalar olduğuna ayrıntılıca bakalım.
Bilişsel Çarpıtmalar
1- Ya daima ya hiç stili düşünme
Bu niyet yapısında hayat siyah ve beyaz üzere iki farklı uçta yaşanır. Grinin tonlarına yer verilmez. Örneğin; “Eğer beni sevmezse keyifli bir insan olamam”, Şayet sahiden uygun psikolog olamazsam, bu işe hiç başlamamam gerek.” Formunda niyetler ya daima ya hiç biçimi kanılara girmektedir.
2- Felaketleştirme
Geleceğe bir felaket beklentisi içerisinde bakılır. Bu makûs sonuç fazlaca az bir olasılığa sahip olsa bile bunun farkına varılmaz. Keder ya da sıkıntılar çözülmezse dünyanın sonu gelecek biçimde yaklaşılır. Örneğin; “Sevgilimden ayrılırsam benim sonum olur.”, “Bu işten çıkarsam yapamam.”, Sunumu tamamlayamazsam her şey berbat olacak.” Formundaki kanılar bu niyetlere girmektedir.
3- Olumluyu göz gerisi etme
Güzel şeylerin yaşanmış olması değerli olarak görülmez. Muvaffakiyetler talihe ya da öteki sebeplere bağlanır. Örneğin; “Sınavların âlâ geçmesi hocanın kolay sormasından.”, İnsanların beni sevdiğini söylemesi kibarlıklarının bir göstergesi.” üzere fikirler olumlu şeylerin göz gerisi edilmesine dahil olabilir.
4- Duygusal Akıl Yürütme
Olaya ait yapılan yorumlarda gerçek yerine var olan his durum altında akıl yürütmektir. “İlişkimiz hayli makus zira ben berbat hissediyorum.”, İşler tıkırında ancak kendimi düzgün hissetmiyorum.” Halinde niyetler his durumun olaylara yapılan akıl yürütmelere olan tesirine örnek verilebilir.
5- Etiketleme
Kişinin kendisi ya da diğerleriyle ilgili genel bir sonuca ulaştığı değerlendirmeler yapmasıdır. “Bana olan borcunu geç ödedi, o fazlaca cimri biri.”, Yardıma gereksinimi vardı ve yardım etmedim, epeyce acımasız biriyim” üzere değerlendirmeler bu duruma örnek verilebilir.
6- Büyültme- Küçültme
Yaşanılan hadiselerde olumsuz bilgilere daha fazla odaklanılır ve büyütülürken olumlu bilgiler küçültülerek görmezden gelinir. Örneğin; en yakın arkadaşım 3 gündür diğerleriyle buluşuyor ve beni çağırmıyor, artık beni istemiyor. Formundaki kanıda son 3 gün yaşanılan olumsuz bir durum büyütülerek en yakın arkadaşıyla tahminen senelerca yaşadığı olumlu anılar görmezden geliniyor.
7- Seçici Soyutlama
Yaşanılan durumla ilgili bilginin tek bir olumsuz tarafına odaklanılır başka tüm faktörler görmezden gelinir. Örneğin çalıştığınız iş yerinde müdürünüz size sert davranıyor. Bu durumda onun size kızgın olduğunu ve başarısız olduğunuzu düşünmeniz seçici soyutlamaya girer. Müdürünüzün başka çalışanlara ne biçimde davrandığı dikkat haricinde kalmaktadır.
8- Zihin okuma
Karşımızdaki bireylerin zihninden geçenleri okuyup üstelik bunun doğruluğuna inanıp davranışlarımızı buna göre şekillendirmemizdir. Örneğin, “Patronumu sinirlendirdim, benim sıradan bir insan olduğumu düşünüyor, bunu düzeltmek için elimden geleni yapmam gerek.” Biçiminde düşünmek karşıdakinin zihnini okuyarak ona bakılırsa davranmaktır.
9- Çok genelleme
Yaşanılan tek bir olaya dayanarak ekseriyetle olumsuz bir sonuç çıkarma eğilimidir. Çok genelleme yapan kişi çoğunlukla asla, her vakit, hiç kimse üzere sözleri çarçabuk kullanır. Örneğin bir ödev yaptığımızda yapılan noktalama kusurlarının ödevden sıfır almamıza niye olacak vahim bir kusur olduğuna inanıyorsak çok genelleme yapıyoruzdur. Ya da elime aldığım her şeyi berbat ederim hiç bir işi yanlışsız yapamam biçiminde kanıya sahipsek anlaşıldığı üzere çok genelleme yapıyoruzdur.
10- özelleştirme
Alternatif açıklamaları dikkate almadan yaşanılan durumu kendi üzerimize alıyor olmamız kişiselleştirme yaptığımız manasına gelir. Daha evvelki sert davranan müdür meselade, müdür yeni bir kural koyduğu taktirde bu kuralı bizim için koyduğuna inanmamız yaşanılan durumu şahsileştirdiğimizi gösterir.
11- Meli- Malı’lar
hayatın kesin kuralları olduğu ve bu kuralların yerine getirilmediğinde felaketlere niye olabileceği inancıdır. Örneğin; “Çok düzgün yapmalıyım, yapamazsam başarısızım demektir.”. Bu ve bunun üzere meli malı içeren fikirler bir süre daha sonra o işlere karşı öfke meydana getirir. Şayet davranışlarımız meli-malı standartlarının altına düşerse utanç ve suçluluk yaşamamıza yol açar.
Üstte görüldüğü üzere bizim problemlerle başa çıkma düzeneğimizi etkileyen ve şuurumuzun haricinde gerçekleşen fikir kalıpları mevcuttur. Bu niyet kalıplarının farkında olmaya çalışmak yaşanan meselelerin tahlilinde değerli rol oynayacaktır. Lakin unutulmamalıdır ki bu fikirlerin yakalanması fazlaca sıkıntı bir müddetç olup uzun vakit alabilir.
Yaşadığımız olaylarda otomatik kanılar şuurlu olmaksızın ortaya çıkarlar. Çeşitli olaylar kararı etkin hale gelen sabit inançlarımız otomatik niyetler üzerinde tetikleyici olur. çabucak sonrasındasında ise bilişsel çarpıtmalara bağlı olan otomatik fikirlerimiz ortaya çıkar. Bir örnekle açıklayacak olursak; hazırlanmış olduğunuz KPSS imtihanı için girdiğiniz bir deneme imtihanından düşük bir puan aldığınızı düşünün. Bu olay kararı “başarısızım” temel inancınız faal olacaktır. Bu inanç doğrultusunda ise KPSS’yi kazanamayacağım, esasen LYS’de de istediğim olmamıştı halinde bilişsel çarpıtmalara bağlı olarak otomatik fikirleriniz ortaya çıkacaktır. Artık ne cins bilişsel çarpıtmalar olduğuna ayrıntılıca bakalım.
Bilişsel Çarpıtmalar
1- Ya daima ya hiç stili düşünme
Bu niyet yapısında hayat siyah ve beyaz üzere iki farklı uçta yaşanır. Grinin tonlarına yer verilmez. Örneğin; “Eğer beni sevmezse keyifli bir insan olamam”, Şayet sahiden uygun psikolog olamazsam, bu işe hiç başlamamam gerek.” Formunda niyetler ya daima ya hiç biçimi kanılara girmektedir.
2- Felaketleştirme
Geleceğe bir felaket beklentisi içerisinde bakılır. Bu makûs sonuç fazlaca az bir olasılığa sahip olsa bile bunun farkına varılmaz. Keder ya da sıkıntılar çözülmezse dünyanın sonu gelecek biçimde yaklaşılır. Örneğin; “Sevgilimden ayrılırsam benim sonum olur.”, “Bu işten çıkarsam yapamam.”, Sunumu tamamlayamazsam her şey berbat olacak.” Formundaki kanılar bu niyetlere girmektedir.
3- Olumluyu göz gerisi etme
Güzel şeylerin yaşanmış olması değerli olarak görülmez. Muvaffakiyetler talihe ya da öteki sebeplere bağlanır. Örneğin; “Sınavların âlâ geçmesi hocanın kolay sormasından.”, İnsanların beni sevdiğini söylemesi kibarlıklarının bir göstergesi.” üzere fikirler olumlu şeylerin göz gerisi edilmesine dahil olabilir.
4- Duygusal Akıl Yürütme
Olaya ait yapılan yorumlarda gerçek yerine var olan his durum altında akıl yürütmektir. “İlişkimiz hayli makus zira ben berbat hissediyorum.”, İşler tıkırında ancak kendimi düzgün hissetmiyorum.” Halinde niyetler his durumun olaylara yapılan akıl yürütmelere olan tesirine örnek verilebilir.
5- Etiketleme
Kişinin kendisi ya da diğerleriyle ilgili genel bir sonuca ulaştığı değerlendirmeler yapmasıdır. “Bana olan borcunu geç ödedi, o fazlaca cimri biri.”, Yardıma gereksinimi vardı ve yardım etmedim, epeyce acımasız biriyim” üzere değerlendirmeler bu duruma örnek verilebilir.
6- Büyültme- Küçültme
Yaşanılan hadiselerde olumsuz bilgilere daha fazla odaklanılır ve büyütülürken olumlu bilgiler küçültülerek görmezden gelinir. Örneğin; en yakın arkadaşım 3 gündür diğerleriyle buluşuyor ve beni çağırmıyor, artık beni istemiyor. Formundaki kanıda son 3 gün yaşanılan olumsuz bir durum büyütülerek en yakın arkadaşıyla tahminen senelerca yaşadığı olumlu anılar görmezden geliniyor.
7- Seçici Soyutlama
Yaşanılan durumla ilgili bilginin tek bir olumsuz tarafına odaklanılır başka tüm faktörler görmezden gelinir. Örneğin çalıştığınız iş yerinde müdürünüz size sert davranıyor. Bu durumda onun size kızgın olduğunu ve başarısız olduğunuzu düşünmeniz seçici soyutlamaya girer. Müdürünüzün başka çalışanlara ne biçimde davrandığı dikkat haricinde kalmaktadır.
8- Zihin okuma
Karşımızdaki bireylerin zihninden geçenleri okuyup üstelik bunun doğruluğuna inanıp davranışlarımızı buna göre şekillendirmemizdir. Örneğin, “Patronumu sinirlendirdim, benim sıradan bir insan olduğumu düşünüyor, bunu düzeltmek için elimden geleni yapmam gerek.” Biçiminde düşünmek karşıdakinin zihnini okuyarak ona bakılırsa davranmaktır.
9- Çok genelleme
Yaşanılan tek bir olaya dayanarak ekseriyetle olumsuz bir sonuç çıkarma eğilimidir. Çok genelleme yapan kişi çoğunlukla asla, her vakit, hiç kimse üzere sözleri çarçabuk kullanır. Örneğin bir ödev yaptığımızda yapılan noktalama kusurlarının ödevden sıfır almamıza niye olacak vahim bir kusur olduğuna inanıyorsak çok genelleme yapıyoruzdur. Ya da elime aldığım her şeyi berbat ederim hiç bir işi yanlışsız yapamam biçiminde kanıya sahipsek anlaşıldığı üzere çok genelleme yapıyoruzdur.
10- özelleştirme
Alternatif açıklamaları dikkate almadan yaşanılan durumu kendi üzerimize alıyor olmamız kişiselleştirme yaptığımız manasına gelir. Daha evvelki sert davranan müdür meselade, müdür yeni bir kural koyduğu taktirde bu kuralı bizim için koyduğuna inanmamız yaşanılan durumu şahsileştirdiğimizi gösterir.
11- Meli- Malı’lar
hayatın kesin kuralları olduğu ve bu kuralların yerine getirilmediğinde felaketlere niye olabileceği inancıdır. Örneğin; “Çok düzgün yapmalıyım, yapamazsam başarısızım demektir.”. Bu ve bunun üzere meli malı içeren fikirler bir süre daha sonra o işlere karşı öfke meydana getirir. Şayet davranışlarımız meli-malı standartlarının altına düşerse utanç ve suçluluk yaşamamıza yol açar.
Üstte görüldüğü üzere bizim problemlerle başa çıkma düzeneğimizi etkileyen ve şuurumuzun haricinde gerçekleşen fikir kalıpları mevcuttur. Bu niyet kalıplarının farkında olmaya çalışmak yaşanan meselelerin tahlilinde değerli rol oynayacaktır. Lakin unutulmamalıdır ki bu fikirlerin yakalanması fazlaca sıkıntı bir müddetç olup uzun vakit alabilir.